Historia zbiorów

Obecnie

2020 - Zbiory Muzeum Warszawy to ponad 300 tysięcy artefaktów z zakresu: malarstwa i rzeźby, grafiki, fotografii, archiwaliów, planów i rysunków architektonicznych, rzemiosła artystycznego i pamiątek historycznych oraz różnych wytworów kultury materialnej, przechowywanych w magazynach o powierzchni ok. 3000 m2 oraz udostępnianych na wystawach o łącznej powierzchni wynoszącej ponad 7200 m2.

Geneza i początki

1906 - W Warszawie powstaje Towarzystwo Opieki nad Zabytkami Przeszłości, gromadzące pamiątki związane z polskim dziedzictwem kulturowym. Szczególne miejsce w zbiorach TOnZP zajmowały varsaviana, pozyskiwane przez osobny wydział "Starej Warszawy". W wyniku jego starań w 1911 roku w miejskim ratuszu została zorganizowana wystawa pod tym samym tytułem, a trzy lata później stały się one częścią utworzonego w kamienicy Baryczkowskiej - Muzeum Starożytności Polskich. W roku 1937 zbiory zgromadzone przez TOnZP zostały przekazane do Muzeum Narodowego w Warszawie. Znajdujące się wśród nich varsaviana miały trafić do oddziału tej instytucji, utworzonego rok wcześniej pod nazwą Muzeum Dawnej Warszawy. Na potrzeby nowego muzeum władze miasta w latach 1937–1938 zakupiły trzy staromiejskie kamienice: Baryczków, Kleinpoldowską oraz Pod Murzynkiem. W ten sposób varsaviana zgromadzone przez TOnZP miały wrócić do swojej pierwotnej siedziby. Niestety proces przekazywania wybranych artefaktów do Muzeum Dawnej Warszawy został przerwany przez wybuch wojny w 1939 roku, a jej ostatni akord w postaci powstania warszawskiego spowodował, że zbiory zgromadzone na Rynku Starego Miasta podzieliły los muzealnych kamienic lub zostały rozproszone. 

Okres powojenny

1946 - Muzeum Dawnej Warszawy (krótko funkcjonujące pod nazwą Muzeum Warszawy) rozpoczyna swoją działalność w ramach nowo tworzonych struktur Urzędu Miasta. Początkowo, wobec zniszczenia przedwojennej siedziby muzeum, zbiory zaczęto gromadzić w małym pomieszczeniu przy Archiwum Miejskim, jednakże wraz z decyzją władz stolicy o powołaniu do życia samodzielnej instytucji pod nazwą Muzeum Historyczne m.st. Warszawy w 1948 roku rozpoczął się nowy rozdział w gromadzeniu zbiorów. Już w październiku 1949 roku odbudowano dwie z jedenastu staromiejskich kamienic przeznaczonych na nową siedzibę muzeum, w tym kamienicę Pod Murzynkiem, do której przeniesiono zbiory i w której gromadzono zabytkowe artefakty odnalezione w trakcie odbudowy Warszawy. Do najcenniejszych z pewnością należały fragmenty fryzu z tympanonu Teatru Wielkiego, autorstwa Pawła Malińskiego, które pozostają w zbiorach Muzeum do dnia dzisiejszego. Po upaństwowieniu instytucji w 1950 roku oraz nadaniu jej statusu centralnego muzeum historycznego do zasobów muzeum coraz częściej trafiały również artefakty z terenu całej Polski, zabezpieczane przez centralne składnice muzealne. Przygotowania do otwartej w 1955 roku ekspozycji, ukazującej dzieje Warszawy, obnażyły jednak braki w ówczesnych zbiorach muzealnych. Z tych też powodów już w 1949 roku ówczesny dyrektor muzuem - Adam Słomczyński rozpoczął akcję tworzenia tzw. "eksponatów zastępczych" w postaci kopii i makiet. Niewielka liczba posiadanych zbiorów spowodowała, że muzeum w latach powojennych gromadziło niemalże wszystkie dobra kultury, jakie trafiały do jego zasobów. Przeważały jednak głównie zbiory o profilu historycznym, co miało ścisły związek z charakterem muzeum oraz koncepcją wystawy głównej.

Okres rozwoju

1965 - Zmodernizowana wystawa główna zaprezentowana publiczności pod tytułem Siedem wieków Warszawy, pokazuje nowe oblicze muzeum i jego zbiorów. Muzeum Historyczne m.st. Warszawy to już instytucja rozpoznawalna wśród mieszkańców Warszawy, posiadająca określone zasoby zbiorów o wyraźnie historycznym profilu, Jednakże najlepsze lata rozwoju muzeum i jego zbiorów miały nastąpić dopiero w kolejnych dekadach XX i XXI wieku. Za sprawą licznych prywatnych donacji, jak również nowych oddziałów, zbiory muzeum nie tylko w znaczący sposób poszerzyły się, ale również stały się bardziej różnorodne. Mieszkańcy stolicy, którzy bardzo szybko zaczęli utożsamiać się z instytucją podarowywali jej zarówno pojedyncze artefakty, jak i całe kolekcje. Wśród najważniejszych donacji, jakie zostały przekazane do Muzeum w latach 1948–2020, należy wymienić m.in. księgozbiór oraz kolekcję grafik i archiwaliów dotyczących powstania listopadowego, podarowanych w 1964 roku przez znanego bibliofila dr. Ludwika Gocla. Spośród licznych donacji, których nie sposób wymienić, wyróżnia się również zbiór ponad 660 grafik i map z XVII–XIX wieku, przekazanych wraz z pamiątkami rodzinnymi w 2002 roku przez emigracyjną rodzinę Schielów. Do zbiorów Muzeum trafiły również spuścizny po znanych rodach warszawskich, m.in. Kronenbergach (1973), czy też po zasłużonych dla Warszawy postaciach, takich jak Jerzy Waldorff (2008). Zbiory planów i rysunków architektonicznych, których podwaliny kolekcji powstały jeszcze w Muzeum Dawnej Warszawy, po wojnie wzbogaciły się o spuścizny warszawskich architektów: Stanisława Żaryna, Borysa Zinserlinga czy Stanisława Marzyńskiego, zaś zbiory fotograficzne zyskały unikatowe negatywy z czasu powstania warszawskiego autorstwa Sylwestra Brauna oraz spuścizny po twórczości kilku wybitnych warszawskich fotografików, m.in Alfreda Funkiewicza oraz Edwarda Hartwiga. Oprócz prywatnych donacji muzeum otrzymywało także przekazy z różnych instytucji – tą drogą do zbiorów muzeum trafiła dokumentacja z prac Komisji Badań Dawnej Warszawy oraz Miejskiego Biura Projektów „Warcent”. Zbiory Muzeum Warszawy wzbogacały również artefakty odkryte w trakcie licznych badań archeologicznych prowadzonych w przestrzeni urbanistycznej miasta. Do najważniejszych z pewnością należą obiekty odnalezione podczas prac prowadzonych w latach 1977–1983 na placu Zamkowym czy też w trakcie remontu piwnic muzealnych, w których w 2010 roku odnaleziono skarb liczący 1211 monet, pochodzących z XVII i XVIII wieku. W mniejszym stopniu zbiory muzealne rozwijały się dzięki zakupom nowych artefaktów, aczkolwiek w tym miejscu należy przywołać najcenniejszy nabytek w historii Muzeum, jakim było pozyskanie w roku 1964 od prywatnego kolekcjonera Portretu króla Stanisława Augusta Poniatowskiego autorstwa Marcella Bacciarellego. Zbiory Muzeum Warszawy uzupełniają zbiory oddziałów. Ich szerokie spektrum może zadziwiać, ale łączy je jeden wspólny mianownik – „warszawskość”. Obecnie Muzeum Warszawy posiada sześć oddziałów, które ze względu na profil gromadzonych w nich zbiorów można podzielić na trzy grupy. Pierwszą grupę stanowią oddziały o charakterze historyczno-martyrologicznym: założone w 1973 roku Muzeum Miejsce Pamięci Palmiry (wcześniej: Muzeum Walki i Męczeństwa w Palmirach), mające na celu upamiętnienie ofiar zamordowanych przez Niemców w Palmirach w czasie II wojny światowej, oraz założone w 2010 roku Muzeum Ordynariatu Polowego, gromadzące pamiątki związane z kapelanami Wojska Polskiego. W tym miejscu należy również przypomnieć o działającym w latach 1983–2003 oddziale Muzeum Powstania Warszawskiego, którego zbiory stały się podstawą obecnego muzeum, noszącego tę samą nazwę. Drugą grupę stanowią oddziały o charakterze muzeów dzielnicowych: Muzeum Woli (założone w 1974 roku) oraz Muzeum Warszawskiej Pragi (założone w 2007 roku), zbierające świadectwa historii tych dzielnic. Wreszcie trzecią grupę oddziałów Muzeum Warszawy stanowią muzea „branżowe”: Muzeum Drukarstwa Warszawskiego (założone w 1982 roku) oraz Muzeum Farmacji im. Antoniny Leśniewskiej (założone w 1985 roku, od 2002 roku oddział Muzeum Warszawy). Pierwsze gromadzi zabytki techniki oraz wytwory sztuki drukarskiej, drugie – artefakty związane z warszawskim aptekarstwem i przemysłem farmaceutycznym.

Epilog

2017 - Otwarcie nowej wystawy głównej pt. Rzeczy warszawskie w odrestaurowanej i zmodernizowanej siedzibie muzeum. Jest to pierwsza w historii tej instytucji wystawa, która zrywa z narracją historyczną, pokazując zbiory same w sobie, upodmiotowiając je i czyniąc z nich głównego bohatera. W tym sensie wystawa Rzeczy warszawskie  jest hołdem dla gromadzonych przez dziesiątki lat zbiorów muzealnych, oddając je widzowi w czystej formie - do codziennego odkrywania ich na nowo. 

Grzegorz Konsalik

Główny Inwentaryzator Zbiorów Muzeum Warszawy w latach 2005-2021