Miasto od A do Z

Mieczysław Jurgielewicz (1900–1983) należał do grona najlepszych warszawskich grafików, którzy karierę rozpoczynali jeszcze przed II wojną światową i kontynuowali ją w okresie PRL. Zajmował się przede wszystkim grafiką artystyczną i użytkową, ale uprawiał również rysunek, malarstwo sztalugowe i witrażowe, projektował scenografie teatralne. 

Jurgielewicz urodził się w Warszawie w 1900 roku. W latach 1918–1920 ochotniczo służył w Wojsku Polskim i brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej. Studia malarskie rozpoczął 1923 roku na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie u Ferdynanda Ruszczyca. Kontynuował je w latach 1924–1928 w Szkole Sztuk Pięknych w Warszawie u Mieczysława Kotarbińskiego. Poza malarstwem uczył się również grafiki u Władysława Skoczylasa. Dzięki stypendium Funduszu Kultury Narodowej pogłębiał wiedzę artystyczną w Paryżu (1928–1930). W latach 1931–1939 był związany zawodowo ze swoją uczelnią – najpierw jako asystent Kotarbińskiego, a następnie samodzielny wykładowca rysunku. Początkowo zajmował się głównie malarstwem, projektował witraże i scenografie teatralne. Szybko jednak jego twórczość zdominowała grafika. Podobnie jak wielu innych zdolnych uczniów Władysława Skoczylasa należał do Stowarzyszenia Grafików Ryt (1937–1939), z którym wystawiał swoje prace. Od Skoczylasa przejął zamiłowanie do stylizacji i ludowości, ale wypracował własny styl – dekoracyjny, płaszczyznowy, kojarzący się z kompozycją witraży.

W roku 1937 na Międzynarodowej Wystawie „Sztuka i Technika” w Paryżu otrzymał srebrny medal za drzeworyt Polowanie, a w 1939 roku na Wystawie Światowej w Nowym Jorku zdobył nagrodę za witraż do pawilonu polskiego. Przed wybuchem wojny doczekał się indywidualnej wystawy w Instytucie Propagandy Sztuki w Warszawie.

Czytaj więcej

Mieczysław Jurgielewicz (1900–1983) należał do grona najlepszych warszawskich grafików, którzy karierę rozpoczynali jeszcze przed II wojną światową i kontynuowali ją w okresie PRL. Zajmował się przede wszystkim grafiką artystyczną i użytkową, ale uprawiał również rysunek, malarstwo sztalugowe i witrażowe, projektował scenografie teatralne. 

Jurgielewicz urodził się w Warszawie w 1900 roku. W latach 1918–1920 ochotniczo służył w Wojsku Polskim i brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej. Studia malarskie rozpoczął 1923 roku na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie u Ferdynanda Ruszczyca. Kontynuował je w latach 1924–1928 w Szkole Sztuk Pięknych w Warszawie u Mieczysława Kotarbińskiego. Poza malarstwem uczył się również grafiki u Władysława Skoczylasa. Dzięki stypendium Funduszu Kultury Narodowej pogłębiał wiedzę artystyczną w Paryżu (1928–1930). W latach 1931–1939 był związany zawodowo ze swoją uczelnią – najpierw jako asystent Kotarbińskiego, a następnie samodzielny wykładowca rysunku. Początkowo zajmował się głównie malarstwem, projektował witraże i scenografie teatralne. Szybko jednak jego twórczość zdominowała grafika. Podobnie jak wielu innych zdolnych uczniów Władysława Skoczylasa należał do Stowarzyszenia Grafików Ryt (1937–1939), z którym wystawiał swoje prace. Od Skoczylasa przejął zamiłowanie do stylizacji i ludowości, ale wypracował własny styl – dekoracyjny, płaszczyznowy, kojarzący się z kompozycją witraży.

W roku 1937 na Międzynarodowej Wystawie „Sztuka i Technika” w Paryżu otrzymał srebrny medal za drzeworyt Polowanie, a w 1939 roku na Wystawie Światowej w Nowym Jorku zdobył nagrodę za witraż do pawilonu polskiego. Przed wybuchem wojny doczekał się indywidualnej wystawy w Instytucie Propagandy Sztuki w Warszawie.

Podczas okupacji Jurgielewicz uczestniczył w ruchu oporu Armii Krajowej. Miał pseudonim Narbutt i rangę podporucznika. W roku 1944 kierował Referatem Graficznym Biura Informacji i Propagandy Komendy Głównej Armii Krajowej, zajmującym się projektowaniem powstańczych plakatów, odezw, haseł, znaczków pocztowych oraz aranżacji powojennych miejsc pamięci niemieckich zbrodni. Wraz z Edmundem Burkem zaprojektował słynny plakat Do broni w szeregach AK, który rozwieszano na murach stolicy podczas powstania warszawskiego. Większa część jego przedwojennego dorobku uległa zniszczeniu podczas powstania. Po kapitulacji przebywał w trzech niemieckich obozach internowania, gdzie nadal prowadził działalność artystyczną – tworzył rysunki związane z powstaniem i życiem obozowym, projektował znaczki obozowej poczty.

Po wojnie, w latach 1947–1952, ponownie był pedagogiem warszawskiej ASP – wykładał grafikę. W latach 50. i 60. XX wieku dużo wystawiał i otrzymywał liczne wyróżnienia na ogólnopolskich wystawach grafiki. W roku 1970 został wyróżniony na III Festiwalu Sztuk Pięknych w Warszawie. W uznaniu zasług artystycznych w 1965 roku otrzymał godność Członka Honorowego Akademii Sztuk Pięknych we Florencji. Miał indywidualne wystawy w Warszawie (1957 i 1969) oraz w Wiedniu (1960). Zaprojektował witraże do katedry w Łomży.

Grafiki Mieczysława Jurgielewicza to drzeworyty. Przed wojną ważnym źródłem inspiracji, a zarazem ulubionym miejscem wypoczynku artysty był Szlembark – podhalańska wieś, znana również z twórczości Tadeusza Kulisiewicza. Po wojnie Jurgielewicz przedstawiał rodzimy krajobraz, wiejskie widoki ozdobione motywami kwiatów i ptaków, sceny rodzajowe oraz wizerunki twórców polskiej kultury. Część grafik stanowiła ilustracje do książek i utworów literackich. Prace Jurgielewicza odznaczają się uproszczoną, nieco geometryzującą czy też kubizującą formą (z biegiem lat coraz silniejszą) oraz dekoracyjną stylizacją, nawiązującą do twórczości członków przedwojennego Rytu. W okresie powojennym język plastyczny artysty ewoluował w kierunku syntetyzacji. Autor spłaszczał przestrzeń i silnie akcentował rytm form i kresek na płaszczyźnie. Kładł nacisk na bogatą fakturę drzeworytniczą – różnorodność śladów narzędzi do rytowania. Prace Jurgielewicza urzekają liryzmem i poetyckim wdziękiem. Widać w nich afirmatywny stosunek autora do życia i świata – człowieka znanego z wielkiej życzliwości dla ludzi. Jak pisał Ignacy Witz we wstępie do katalogu wystawy z 1969 roku: „Drzeworyty owe, jak i wszystko czego się Jurgielewicz tknie, są rytmiczne, pogodne, spokojne”. 

Mniej znana jest twórczość malarska Mieczysława Jurgielewicza – gwasze, tempery i akwarele. Przedstawiają one przede wszystkim pejzaże utrzymane w klimacie marzenia sennego. Pozbawione ekspresji emanują łagodnością. Spośród prac malarskich i rysunkowych wyróżnia się cykl z Muzeum Warszawy, dotyczący powstania warszawskiego, powstały w latach 1944–1958. Zbiór, liczący 68 pozycji, został podarowany Muzeum w 1986 roku przez wdowę po autorze, Irenę Jurgielewiczową (1903–2003), pisarkę, autorkę książek dla dzieci i młodzieży, uczestniczkę powstania warszawskiego. Obrazy podejmują motywy walk powstańczych, pokazują płonącą i zniszczoną Warszawę oraz poległych. Z jednej strony były one dla artysty sposobem dokumentacyjnego upamiętnienia dramatycznych wydarzeń, w których sam uczestniczył, z drugiej – próbą przetworzenia ich w formę alegorii cierpienia i nadania im wymiaru symbolicznego. Szczególnie poruszające są syntetyczne widoki płonącego miasta.

Tekst: Jacek Bochiński

Bibliografia:
J. Chrzanowska-Pieńkos, A. Pieńkos, Leksykon sztuki polskiej XX wieku. Sztuki plastyczne, Warszawa 1996, s. 96.
M. Grońska, Nowoczesny drzeworyt polski, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1971, s. 191–193, 383, 416–417.
J. Jaworska, Polska sztuka walcząca 1939–1945, Warszawa 1985, s. 108, 110, 128, 172, 188–189.
Z. Libera, Mieczysław Jurgielewicz, „Kronika Warszawy” 1983, nr 4, s. 171–174.
G. Mazur, Biuro Informacji i Propagandy SZ9 – ZWZ – AK 1939–1945, Warszawa 1987, s. 130, 333. 
Wystawa prac Mieczysława Jurgielewicza [katalog wystawy w CBWA „Zachęta”], Warszawa 1969. 

 

Czytaj mniej