Obchody uroczystości święta Jordanu w Warszawie

Obraz powstał w 1836 roku w okresie rosyjskich represje po upadku powstania listopadowego i likwidacji autonomii Królestwa Polskiego. Jednym z przejawów obecności Rosjan w Warszawie były powstające cerkwie oraz obchodzone w przestrzeni publicznej prawosławne uroczystości religijne.
Święto Jordanu należy do dwunastu najważniejszych świąt Kościoła Wschodniego. Jest obchodzone 6 stycznia kalendarza juliańskiego na pamiątkę chrztu Chrystusa w Jordanie. Podczas uroczystości dokonuje się święcenia wody poprzez trzykrotne zanurzenie krzyża w rzece, stawie lub studni. Jeżeli zbiornik wodny jest zamarznięty, wycina się w lodzie przerębel. W Warszawie święto Jordanu było obchodzone od końca XVIII wieku przez niewielkie społeczności grekokatolików i prawosławnych. Miało one charakter ściśle religijny. Namalowany przez Marcina Zaleskiego widok pokazuje prawosławną uroczystość w nowej rozbudowanej formie cerkiewno-państwowej, którą wprowadził po upadku powstania listopadowego nowy namiestnik Królestwa Polskiego – feldmarszałek Iwan Paskiewicz. Uroczystości przedstawiona na obrazie odbyła się w mroźny zimowy dzień u podnóża Zamku Królewskiego – ówczesnej siedziby namiestnika. Na pierwszym planie widać ustawiony przy brzegu Wisły drewniany pomost wyłożony czerwonym suknem. Stoją na nim rosyjscy żołnierze z chorągwiami, duchowni w szatach liturgicznych oraz chór. Od strony Zamku zbliża się zbity tłum wysokiej rangi rosyjskich wojskowych i urzędników. Na ich czele kroczy feldmarszałek Iwan Paskiewicz, ubrany w białe spodnie i granatowej kurtkę mundurową. Tuż przed nim idzie biskup prawosławny Antoni z uniesionym krzyżem. Za chwilę zejdzie po przygotowanych w podeście schodach, aby poświęcić wodę w rzece. Po obu stronach kompozycji widać szpalery żołnierzy oraz oddające strzały armaty. W dolnej części obrazu malarz przedstawił mieszkańców Warszawy stojących na zamarzniętej Wiśle. Po zakończeniu obrzędu religijnego na Krakowskim Przedmieściu odbywała się parada wojsk rosyjskich przed namiestnikiem i generalicją.
Marcin Zaleski namalował obraz z myślą o przedstawionym na nim namiestniku Paskiewiczu, dla którego wykonywał później wiele malarskich zleceń.
Jacek Bochiński