Stankiewicz, Zofia (1862–1955), graficzka i malarka

Zofia Stankiewicz (1862–1955), graficzka i malarka, pierwsza Polka, która studiowała malarstwo w Paryżu i jedna z pierwszych, które zawodowo uprawiały grafikę.

Urodziła się w 1862 roku w Ryzni koło Radomyśla na Ukrainie w ziemiańsko-inteligenckiej rodzinie. Studiowała chemię w Charkowie, następnie od 1878 roku zdobywała wiedzę artystyczną w pracowni Wojciecha Gersona w Warszawie, a od 1880 roku studiowała malarstwo w Académie Julian w Paryżu. Do Warszawy na stałe wróciła w 1883 roku, od tego czasu pogłębiała umiejętności malarskie w pracowniach Miłosza Kotarbińskiego, Konrada Krzyżanowskiego i Kazimierza Stabrowskiego.

Początkowo malowała pejzaże i martwe natury. Od około 1902 roku zajmowała się już głównie grafiką, odnajdując w niej własną drogę twórczą. Najczęściej pracowała w technice akwaforty i akwatinty, w której tajniki wprowadzał ją Ignacy Łopieński. W 1912 roku wraz z Łopieńskim i Franciszkiem Siedleckim stworzyła Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Graficznych, którego celem były popularyzacja grafiki i wspieranie jej twórców. Przez wiele lat działała i wchodziła w skład zarządu Związku Polskich Artystów Grafików. Okresowo uczyła rysunku i grafiki. Była również działaczką na rzecz równouprawnienia kobiet.

W jej twórczości dominowały widoki architektoniczne i pejzaże: malownicze zakątki polskich miast, zabytkowe budowle, ukraińskie pejzaże z wiejskimi dworami i chatami. Prace te układała w tematyczne teki: Stara Warszawa, Wilno, Kraków, Pomorze, Dwory, dworki i chaty. Szczególnie upodobała sobie zabytkową Warszawę. Wielokrotnie powracała do motywów z warszawskiego Starego Miasta: wąskich uliczek, ciasnych podwórzy, mrocznych zaułków, „murów starodawnych, legendą wieków osnutych”. Jako rysowniczka współpracowała z warszawskimi czasopismami, m.in. „Tygodnikiem Ilustrowanym”, „Światem” czy „Wędrowcem”. Jak wielu polskich grafików początku XX wieku, inspirowała się twórczością graficzną Jamesa McNeilla Whistlera, zwłaszcza jego poetyckimi nokturnami. Bliskie jej były tendencje symbolistyczne, zawsze jednak pozostawała wierna formom realistycznym. 

Twórczość artystki zanurzona jest w atmosferze sztuki młodopolskiej z jej lekkim nalotem impresjonizmu i panteistycznym pojmowaniem natury. Wiele pejzaży i widoków Stankiewicz ewokuje nostalgiczny nastrój wzbudzający refleksję nad upływającym czasem i ludzką egzystencją. W 1911 roku za akwatintę Mój dom rodziny zdobyła trzecią nagrodę w I Konkursie Graficznym im. Grohmana, a w 1914 roku w II edycji tego konkursu otrzymała pierwszą nagrodę za akwafortę Plac Zamkowy. W latach 1933 i 1936 artystka została laureatką Nagrody Miasta Stołecznego Warszawy za akwaforty przedstawiające widoki stolicy. Pokazywała swoje prace na wielu wystawach indywidualnych i zbiorowych. Znaczna część jej dorobku uległa zniszczeniu w pracowni we wrześniu 1939 roku, a następnie podczas powstania warszawskiego. Stankiewicz zmarła w Warszawie w 1955 roku.

Tekst: Jacek Bochiński

Bibliografia:
I. Jakimowicz, Pięć wieków grafiki polskiej, [katalog wystawy w Muzeum Narodowym w Warszawie 19 czerwca – 30 sierpnia 1997], Warszawa 1997, s. 118–119, 417.
I. Kossowska, Narodziny polskiej grafiki artystycznej 1897–1917, Warszawa 2000, s. 90–94, 111–113, 145–148.
A. Wierzbicka, Stankiewiczówna (Stankiewicz) Zofia, w: Polski Słownik Biograficzny, t. XLII, Warszawa – Kraków 2003–2004, s. 219–222.