fasada aktywna – element przestrzeni miejskiej

fasada aktywna – elewacja budynku zaaranżowana w taki sposób, by przyciągała uwagę przechodnia; pod kątem aktywności fasady najczęściej rozpatruje się frontowe elewacje budynków bezpośrednio sąsiadujących z pieszymi ciągami komunikacyjnymi, głównie w dzielnicach o charakterze usługowym, rekreacyjnym oraz reprezentacyjnym; stopień aktywności fasady wpływa na jakość przestrzeni publicznej.

Najważniejsze w projektowaniu elewacji budynków sąsiadujących z ciągami komunikacyjnymi jest zaangażowanie pieszego i sprawienie, aby zwolnił lub się zatrzymał. Można to osiągnąć przez zastosowanie różnych zabiegów plastycznych i architektonicznych. Pomocne jest tu zastosowanie odpowiedniej, kompaktowej skali – dostosowanej do skali ludzkiej – i dzielenie elewacji na wiele wąskich frontów lub wejść. W przypadku ciągów komunikacyjnych budownictwa historycznego kluczowa jest artykulacja pionowa elewacji, która wprowadza silny rytm i sprawia, że ciąg komunikacyjny optycznie się skraca. Jednocześnie dla odbiorcy interesujące i przyciągające wzrok są bogate w detal fasady o zróżnicowanym opracowaniu kamieniarskim, niekiedy wykorzystujące grę światła i cienia, z podkreślonymi portalami. 

Modernizm zaproponował zupełnie inny rodzaj fasady aktywnej. Rezygnacja z detali i dekoracji na rzecz totalnego minimalizmu i przeszklenia elewacji oraz potraktowanie witryny wraz z ekspozycją jako osobnego bytu plastycznego spowodowało znaczące związanie wnętrza budynku z ulicą. Przezroczystość elewacji czy tzw. budynki bez ścian, zdobycz architektów modernistycznych, nawiązują do idei wykorzystywanej w miastach dawnych, w których część aktywności, np. handel, toczyła się w przestrzeni ulicy. Pomimo wprowadzanych zmian tego typu rozwiązania – stosujące elewacje kurtynowe (pozbawione funkcji nośnej) – często są stosowane w architekturze współczesnej, łączone z rozwiązaniami typu eko i udoskonaleniami high-tech.

Na aktywność elewacji wpływają też umiejętnie zaaranżowane szyldy, neony, interaktywne multimedia i iluminacje czy pionowe zielone ściany, tzw. living wall. Pomocne są też zabiegi architektoniczne typu cofnięta elewacja w obwodzie parteru czy różnego rodzaju galerie wydzielające ciąg komunikacyjny wraz z przylegającymi do niego budynkami.

Bezpośrednio związana z zagadnieniem aktywnych elewacji jest kwestia krawędzi zabudowy miejskiej. Miękkimi lub twardymi krawędziami określa się rodzaj przejścia pomiędzy budynkiem a miastem (ulicą). Za krawędź w tym wypadku można uznać fasadę czy elewację budynku, miejsce, które dotyka (dosłownie i w przenośni) wnętrza ulicy. Pozytywne dla odczuwania miasta i ogólnego wrażenia płynącego z użytkowania miejskiej przestrzeni publicznej są krawędzie miękkie, zapewniające płynne przejście pomiędzy budynkiem i jego wnętrzem a przestrzenią publiczną. Aby uzyskać ten zabieg, można zastosować tzw. fasadę otwartą. Może to być kawiarniany ogródek zespolony z ulicą, sklep prezentujący wybrane towary przed wejściem, ale też przydomowy ogródek czy obudowane niskim murkiem patio w przypadku budownictwa mieszkalnego. Często otwartość fasady i miękkość krawędzi można uzyskać, stosując zabiegi oddolne i półformalne – jak wystawienie ręcznie pisanego szyldu, ustawienie doniczek z kwiatami, zaaranżowanie stojaka rowerowego. Tego typu działania są stosowane w dzielnicach o dużym poziomie bezpieczeństwa w kulturze europejskiej, często o charakterze usługowym czy mieszkaniowym, towarzyszą zazwyczaj zabudowie niskiej. Powodują przenikanie się sfer: publicznej i prywatnej.

W opozycji do fasady aktywnej stoi fasada nieaktywna – sprowadzająca się do lica muru bez żadnych detali, o pasywnych lub ślepych frontach. Stosowanie takich fasad powoduje pojawianie się w miastach stref zamkniętych parterów, użytkowanych niechętnie, najczęściej z konieczności. Nieaktywne fasady niekiedy celowo wprowadzane są w partery gmachów o charakterze formalnym, reprezentacyjnym czy też usługowym jak drogie hotele czy restauracje. Dla zasady strefa parteru takiego budynku ma budować aurę ekskluzywności, być nieswojska, odpychać przypadkowych przechodniów - czy to ze względów bezpieczeństwa czy też z chęci skierowania usługi do wybranej, wąskiej grupy odbiorców.

Tekst: Blanka Melania Ciężka

Bibliografia: 
K. Bizio, Aktywne elewacje jako element wpływający na rozwiązania funkcjonalne i formalne w architekturze współczesnej (wybrane zagadnienia).
J. Gehl, Miasta dla ludzi, Kraków 2010.
T. Tołwiński, Urbanistyka, t.1 i 2, Warszawa 1948.