Dziekanka - akademik dla studentów szkół artystycznych i zabytkowa kamienica przy Krakowskim Przedmieściu

„Dziekanka” – akademik dla studentów szkół artystycznych i zabytkowa kamienica przy Krakowskim Przedmieściu wybudowana w miejscu dawnej siedziby dziekana kapituły warszawskiej, skąd pochodzi jej nazwa. 

W 1402 roku książę mazowiecki Janusz Starszy przeniósł kolegiatę z Czerska do Warszawy. Nadał jej oraz jej dziekanowi jurydykę duchowną utworzoną przy trakcie czerskim, czyli obecnej ulicy Krakowskie Przedmieście. Pierwotnie w miejscu dzisiejszego akademika znajdował się murowany dwór dziekana kapituły kolegiackiej Św. Jana nazwany właśnie Dziekanką, który został spalony w 1656 roku i nigdy nieodbudowany. W miejsce pozostałych starych drewnianych budynków w latach 1770–1784 kapituła warszawska, do której należał teren, wybudowała kamienicę – Scholasterię czyli siedzibę kanonika, członka kapituły kierującego szkołami w diecezji. Budynek o klasycystycznej czterokondygnacyjnej fasadzie wyróżniał się umiejscowioną centralnie niszą o wysokości trzech kondygnacji. Pośrodku niszy znajdowała się  brama wjazdowa, zaś dziedziniec wewnętrzny otaczały niższe oficyny z drewnianymi galeriami.

W 1830 roku przeznaczenie gmachu zmieniono na zajazd, który mieścił się tu prawie sto lat. Od 1900 roku działał tam także kantor służących, czyli rodzaj pośredniaka dla poszukujących pracy. Po likwidacji zajazdu w okresie międzywojennym znajdowała się tu restauracja o nazwie „Nowa Dziekanka”. Budynek uległ poważnemu zniszczeniu w okresie powstania warszawskiego 1944 roku – został prawie doszczętnie spalony, zachowała się ściana frontowa.

Zabytkowej budowli dano nowe życie, przeznaczając ją na bursę studencką. Wiązało się to z zaadoptowaniem historycznej przestrzeni do nowej funkcji. Odbudowa obiektu została przeprowadzona w latach 1946–1948 według projektu architektów Mieczysława Kuźmy i Zygmunta Stępińskiego. Zachowali oni oryginalny charakter, jednak z przerobili gospodarcze oficyny w budynki mieszkalne połączone drewnianymi galeriami. Autorzy zaprojektowali nie tylko funkcjonalny układ budynku, wyposażając go w pokoje mieszkalne, przestrzenie wspólne: czytelnie, pokoje do pracy i ćwiczeń, świetlicę oraz obszerną jadalnię na parterze, lecz także zaproponowali historyzujący, nawiązujący do renesansu wystrój obiektu, dbając o najdrobniejsze detale, takie jak meble, lampy czy ozdobne kraty. Na dziedzińcu powstała fontanna, a jej basen otoczono kamiennym murkiem, na którym ustawiono rzeźbę autorstwa Jerzego Jarnuszkiewicza przedstawiającą krakowskiego Lajkonika. W ten sposób chciano podziękować społeczeństwu Krakowa, z którego to składek w ramach działalności Społecznego Funduszu Odbudowy Stolicy sfinansowano odbudowę gmachu. O tym fakcie przypomina także kuty szyld semaforowy zawieszony na elewacji budynku, przedstawiający herb miasta Krakowa.

Budynek „Dziekanki” został oddany do użytku w sierpniu 1948 roku. Budził dużo emocji, prowadził do niego osobny drogowskaz, a Kronika Filmowa prezentowała nie tylko samą budowę, lecz także mieszkanki tego domu, gdyż w pierwotnym założeniu miała to być bursa przeznaczona specjalnie dla studentek szkół artystycznych. Zmieniło się to w późniejszych latach po tym, jak obok – na miejscu dawnej kamienicy Fajansa (Krakowskie Przedmieście 58/60) – wybudowano zupełnie nowe gmachy, tzw. Nową Dziekankę i utworzono Dom Studenta Szkolnictwa Artystycznego. Obecnie całość zabudowań i mieszczący się w nich akademik należą do Warszawskiego Uniwersytetu Muzycznego Fryderyka Chopina.

Tekst: Anna Topolska

Bibliografia:
Encyklopedia Warszawy, PWN, Warszawa 1994 
J. Zieliński, Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszaw, Biblioteka Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, t. VII,  Warszawa 2001 
I. Zalewski, Echa Dawnej Warszawy, Agencja Wydawniczo-Reklamowa Skarpa Warszawska, Warszawa 2016