Gustaw Zemła jest zaliczany do najwybitniejszych dwudziestowiecznych twórców monumentalnej polskiej rzeźby pomnikowej. Jego prace są zakorzenienie w tradycji antycznej, a jednocześnie dostosowane do współczesnego języka plastycznego.
Artysta urodził się w 1931 roku we wsi Jasienica Rosielna na Podkarpaciu. W latach 1952–1958 studiował w Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie w pracowniach Franciszka Strynkiewicza i Ludwiki Nitschowej. Przez ponad pół wieku – od 1958 do 2012 roku – był pedagogiem na Wydziale Rzeźby warszawskiej akademii. Pełnił funkcję jej prorektora (1973–1976) i dziekana (1983‒1986). W roku 1964 uzyskał tytuł doktora, a w 1987 profesora zwyczajnego. Specjalizuje się w rzeźbie pomnikowej, sakralnej i studyjno-kameralnej. Jest autorem wielu znanych pomników, które na trwałe wpisały się w pejzaż polskich miast: Powstańców Śląskich w Katowicach (1967), Władysława Broniewskiego w Płocku (1972), Polegli Niepokonani 1939‒1945 w Warszawie (1973), Czynu Polaków w Szczecinie (1979), Dekalogu (Mojżesza) w Łodzi (1995), Bitwy o Monte Cassino w Warszawie (1999). Od roku 1986 wykonał ponad dziesięć pomników papieża Jana Pawła II (m.in. w Mistrzejowicach, Płocku, Suwałkach, Katowicach), które wyróżniają się jakością na tle setek brzydkich i banalnych pomników stawianych temu wybitnemu Polakowi. W dorobku ma również portrety oraz epitafia znanych, bliskich sobie osób (np. Tony’ego Halika i Tadeusza Łomnickiego). Artysta miał ponad 20 indywidualnych wystaw w kraju i za granicą oraz uczestniczył w kilkudziesięciu zbiorowych, międzynarodowych wystawach sztuki polskiej. Za wybitne zasługi dla polskiej kultury, osiągnięcia w twórczości artystycznej i pracy dydaktycznej został uhonorowany wieloma nagrodami i państwowymi odznaczeniami.
W latach 60. i 70. XX wieku Gustaw Zemła należał do artystów, którzy przełamywali stereotypowe rozwiązania stosowane w polskiej rzeźbie pomnikowej. Rezygnując z tradycyjnej, realistycznej figury na cokole, artysta ujmował temat poprzez znak, symbol, metaforę. W warszawskim pomniku Polegli Niepokonani 1939–1945 ukazał półleżącą postać z tarczą zasłaniającą swym ciałem wyrwę w barykadzie. Zemła nie opowiadał o zdarzeniach wprost, ale szukał syntezy form i skrótu myślowego, które przez rozmaite skojarzenia miały pobudzać wyobraźnię widza. Dzięki oszczędności środków wyrazu i operowaniu zwartą bryłą osiągał charakterystyczny dla swoich prac monumentalizm. W rzeźbach Zemły widać silne inspiracje starożytną sztuką grecką i antyczną kulturą. Jednym z jego ulubionych motywów stały się skrzydła nawiązujące do uskrzydlonej postaci muzy bądź Nike – bogini zwycięstwa. Stanowiły one jeden ze sposobów heroizacji wydarzeń i ludzkich czynów. Skrzydlate pomniki na trwałe weszły do katalogu najlepszych realizacji polskiej rzeźby monumentalnej. Kojarzyły się z walką o wolność, pragnieniem wyzwolenia się człowieka z krępujących go więzów, romantycznym zrywem. Wśród nich wyróżnia się pomnik Powstańców Śląskich w Katowicach ‒ dynamiczna, wielokierunkowa forma złożona z trzech potężnych skrzydeł symbolizujących trzy powstania śląskie.
Read more
Gustaw Zemła jest zaliczany do najwybitniejszych dwudziestowiecznych twórców monumentalnej polskiej rzeźby pomnikowej. Jego prace są zakorzenienie w tradycji antycznej, a jednocześnie dostosowane do współczesnego języka plastycznego.
Artysta urodził się w 1931 roku we wsi Jasienica Rosielna na Podkarpaciu. W latach 1952–1958 studiował w Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie w pracowniach Franciszka Strynkiewicza i Ludwiki Nitschowej. Przez ponad pół wieku – od 1958 do 2012 roku – był pedagogiem na Wydziale Rzeźby warszawskiej akademii. Pełnił funkcję jej prorektora (1973–1976) i dziekana (1983‒1986). W roku 1964 uzyskał tytuł doktora, a w 1987 profesora zwyczajnego. Specjalizuje się w rzeźbie pomnikowej, sakralnej i studyjno-kameralnej. Jest autorem wielu znanych pomników, które na trwałe wpisały się w pejzaż polskich miast: Powstańców Śląskich w Katowicach (1967), Władysława Broniewskiego w Płocku (1972), Polegli Niepokonani 1939‒1945 w Warszawie (1973), Czynu Polaków w Szczecinie (1979), Dekalogu (Mojżesza) w Łodzi (1995), Bitwy o Monte Cassino w Warszawie (1999). Od roku 1986 wykonał ponad dziesięć pomników papieża Jana Pawła II (m.in. w Mistrzejowicach, Płocku, Suwałkach, Katowicach), które wyróżniają się jakością na tle setek brzydkich i banalnych pomników stawianych temu wybitnemu Polakowi. W dorobku ma również portrety oraz epitafia znanych, bliskich sobie osób (np. Tony’ego Halika i Tadeusza Łomnickiego). Artysta miał ponad 20 indywidualnych wystaw w kraju i za granicą oraz uczestniczył w kilkudziesięciu zbiorowych, międzynarodowych wystawach sztuki polskiej. Za wybitne zasługi dla polskiej kultury, osiągnięcia w twórczości artystycznej i pracy dydaktycznej został uhonorowany wieloma nagrodami i państwowymi odznaczeniami.
W latach 60. i 70. XX wieku Gustaw Zemła należał do artystów, którzy przełamywali stereotypowe rozwiązania stosowane w polskiej rzeźbie pomnikowej. Rezygnując z tradycyjnej, realistycznej figury na cokole, artysta ujmował temat poprzez znak, symbol, metaforę. W warszawskim pomniku Polegli Niepokonani 1939–1945 ukazał półleżącą postać z tarczą zasłaniającą swym ciałem wyrwę w barykadzie. Zemła nie opowiadał o zdarzeniach wprost, ale szukał syntezy form i skrótu myślowego, które przez rozmaite skojarzenia miały pobudzać wyobraźnię widza. Dzięki oszczędności środków wyrazu i operowaniu zwartą bryłą osiągał charakterystyczny dla swoich prac monumentalizm. W rzeźbach Zemły widać silne inspiracje starożytną sztuką grecką i antyczną kulturą. Jednym z jego ulubionych motywów stały się skrzydła nawiązujące do uskrzydlonej postaci muzy bądź Nike – bogini zwycięstwa. Stanowiły one jeden ze sposobów heroizacji wydarzeń i ludzkich czynów. Skrzydlate pomniki na trwałe weszły do katalogu najlepszych realizacji polskiej rzeźby monumentalnej. Kojarzyły się z walką o wolność, pragnieniem wyzwolenia się człowieka z krępujących go więzów, romantycznym zrywem. Wśród nich wyróżnia się pomnik Powstańców Śląskich w Katowicach ‒ dynamiczna, wielokierunkowa forma złożona z trzech potężnych skrzydeł symbolizujących trzy powstania śląskie.
Wiele pomników Gustawa Zemły z okresu PRL odnosi się do polskiej historii, narodowej pamięci o dramatycznych wydarzeniach XX wieku, buduje poczucie wspólnoty wokół takich wartości jak ofiarność, poświęcenie, patriotyzm i walka o wolność. Chociaż tego typu tematyka była zgodna z ideologią i polityką historyczną lansowaną przez ówczesne władze państwowe, to wynikała również z potrzeby społecznej. Naród okaleczony wojennymi doświadczeniami potrzebował ich utrwalenia w pomnikach. Były to tematy ważne również dla artystów, którzy uważali je za uniwersalne i ponadczasowe. W wywiadzie z 1986 roku Zemła mówił: „Zawsze interesowało mnie intensywne przeżycie – cierpienie, bohaterstwo, sytuacje ekstremalne, wiążące się z heroizmem”[1]. Rzeźbiarz opowiadał o nich prostymi środkami z dużym ładunkiem emocjonalnym, bo jak mówił: „rzeźba powinna nieść w sobie emocje, a nie opowiadać o emocjach”[2]. Starał się zatem nie tylko upamiętniać same wydarzenia, lecz także oddziaływać na widza emocjonalnie. Dlatego wiele jego rzeźb – również tych kameralnych, nieprzeznaczonych na pomniki – przedstawia zdeformowane ludzkie ciało (cykl Niobe, lata 60. XX w.) czy też dramatycznie ukształtowane, na wpół abstrakcyjne formy o bogatej fakturze na przykład naśladującej spaloną materię (cykl Spalona Warszawa, 1964). Nierzadko widać w nich inspiracje pracami Henry’ego Moore’a. Jak podkreśla wielu krytyków – artyście udało się wypracować koncepcję rzeźby i pomnika, które były jednocześnie nowoczesne w formie, czytelne w wyrazie i osadzone w tradycji.
Na początku lat 80. XX wieku zauważalny jest u Gustawa Zemły – podobnie jak u wielu innych polskich twórców rzeźby pomnikowej – powrót do tradycyjnej realistycznej formy i znacznie bardziej dosłownego języka wypowiedzi artystycznej. Rzeźbiarz coraz częściej podejmował tematykę religijną, wykorzystywał symbolikę odnoszącą się do wartości chrześcijańskich. Tworzył krucyfiksy, drogi krzyżowe, figury Najświętszej Marii Panny i świętych, papieża Jana Pawła II. Cierpienie i śmierć nie wiązały się już z historycznymi doświadczeniami narodu, ale w coraz większym stopniu z egzystencjalnym doświadczeniem pojedynczego człowieka. Kościół katolicki, wspierający antykomunistyczną opozycję, stał się wówczas ważnym mecenasem sztuki. Do najlepszych realizacji z tego okresu należy zaliczyć zespół rzeźb w kościele pw. św. Maksymiliana Marii Kolbego w Mistrzejowicach (Kraków).
Rzeźby Gustawa Zemły znajdują się w zbiorach wielu muzeów, m.in.: Muzeum Narodowego w Warszawie, Muzeum Wojska Polskiego, Muzeum Niepodległości, Muzeum Okręgowego w Toruniu, Muzeum Pomorza Środkowego w Słupsku, Centrum Rzeźby Polskiej w Orońsku. Muzeum Warszawy posiada osiem prac artysty.
Tekst: Jacek Bochiński
[1] Cytat za: M.T. Krawczyk, Rzeźbienie jest moją rozmową z samym sobą, z ludźmi, ze Światem, z Bogiem…, w: Gustaw Zemła. Rzeźbienie metafizyki [katalog wystawy w Miejskiej Galerii Sztuki w Częstochowie, 19 października – 18 listopada 2007], Częstochowa 2007, [s.16].
[2] Cytat za: I. Grzesiuk-Olszewska, Polska rzeźba pomnikowa w latach 1945–1995, Warszawa 1995, s. 222.
Bibliografia:
J. Bochiński, Gustaw Zemła – klasyczny romantyk, w: „Orońsko” 2015, nr 3–4, s. 81–85.
J. Chrzanowska-Pieńkos, I. Grzesiuk-Olszewska, Warszawska rzeźba pomnikowa, Warszawa 2003.
Gustaw Zemła. Rzeźby 1956–2003, red. J. Chwałek, E. Dzikowska, M. Hniedziewicz i in., Kielce 2004 (tu szczegółowa bibliografia).
I. Grzesiuk-Olszewska, Polska rzeźba pomnikowa w latach 1945–1995, Warszawa 1995.
I. Grzesiuk-Olszewska, Ewolucja formy w polskiej rzeźbie pomnikowej lat 1945–1980, w: „Rzeźba Polska”, Pomnik, t. 4, 1989, s. 14–45.
M. Hniedziewicz, Gustaw Zemła, w: Współczesna sztuka polska, red. A. Ryszkiewicz, Warszawa 1981, s. 381–386.
Read less
Back
