Towarzystwo "Nasz Dom" - organizacja społeczna (1921–1944)

„Nasz Dom” (krótko używano też określenia Stowarzyszenie, później już tylko Towarzystwo „Nasz Dom”) powołany został w 1921 roku jako organizacja wspierająca Zakład Wychowawczy „Nasz Dom”, placówkę opiekuńczą działającą od listopada 1919 roku w Pruszkowie. Towarzystwo, którego aktywiści powiązani byli początkowo z Centralną Komisją Związków Zawodowych, usamodzielniło się, gdy związkowy Wydział Opieki nad Dzieckiem Robotniczym przekształcił się w Robotniczy Wydział Wychowania Dziecka i Opieki nad nim. 

W czasach trudności gospodarczych Towarzystwo „Nasz Dom” miało zabezpieczyć – poprzez aktywne pozyskiwanie dotacji i darowizn oraz składki członkowskie i własne dochody – niepewny byt instytucji. Miała ona nowatorski program wychowawczy i ambitne ogólnokrajowe cele: „zakładanie i prowadzenie domów wychowawczych, przygotowanie personelu wychowawczego, uświadamianie rodziców o zagadnieniach wychowawczych oraz działalność prasowa”, zapisane w statucie założycielskim (powtórzono je też w nowelizacji z 1934 roku). Celów tych nie udało się nigdy zrealizować. Podobnie jak uruchomienia własnej serii wydawniczej: Biblioteki Wychowawczej „Naszego Domu” (ukazała się tylko pozycja Nr 1 w 1928 roku, autorstwa kierowniczki Marii Falskiej – Zakład Wychowawczy „Nasz Dom”. Szkic informacyjny, ze wstępem Janusza Korczaka, współtwórcy systemu Domu i członka Towarzystwa). Towarzystwo skupiło się całkowicie na prowadzeniu swojej jedynej placówki, od połowy lat 30. czynnie uczestnicząc w rozszerzaniu jej środowiskowej działalnośc.

W pierwszym okresie wśród działaczy dominowały wpływy środowisk silnie lewicowych – związkowych, spółdzielczych, socjalistycznych, a nawet komunizujących i komunistycznych. Jednak stopniowo ów radykalizm „wypierały” powiązania ze społecznikowskimi kręgami władzy centralnej i magistrackiej. Protektorką, a zarazem członkinią Zarządu Towarzystwa, została od 1926 roku Aleksandra Piłsudska, a wśród funkcyjnych działaczy znaleźli się między innymi samorządowiec Zygmunt Słomiński czy senator Stanisław Siedlecki. Zmiana zaplecza społecznego przyniosła zdecydowaną poprawę sytuacji materialnej, w tym przede wszystkim realizację planu przeniesienia Naszego Domu z Pruszkowa do własnej siedziby na obrzeżach Warszawy (Pola Bielańskie). Dużo łatwiejsze stało się także pozyskiwanie zarówno dotacji ze środków publicznych, jak i darowizn prywatnych czy podmiotów prawnych. Jednocześnie Towarzystwo w roku 1934/1935 zadeklarowało „konieczność współdziałania z akcją doraźnej opieki ze strony Państwa” – poprzez różne formy aktywności otwartej dla bliskiego środowiska. W ścisłej współpracy z kierownictwem zakładu Nasz Dom włączono się więc w organizację półkolonii (z dożywianiem – obiadem), przedszkola, świetlicy i filii Miejskiej Biblioteki Publicznej (wypożyczalnia i czytelnia). W planach była nawet budowa nowego obiektu na terenie naszodomskim, miał to być „dom oświatowy dla dzielnicy” Zdobycz Robotnicza. 

Od roku 1936/1937 ważnym źródłem współfinansowania nowych inicjatyw były dochody z działalności handlowej, która polegała głównie na prowadzeniu koncesjonowanych hurtowni solnych, tytoniowej i spirytusowej. Pozycję Towarzystwa wzmacniały relacjonowane często w prasie akcje charytatywne (bale, koncerty) połączone ze zbieraniem datków lub biletowane.

W kwietniu 1939 roku „Nasz Dom” – obok Komitetu „Osiedle” i Towarzystwa „Opieka” – należał do członków-założycieli Rady Międzystowarzyszeniowej Instytucji i Organizacji Społeczno-Opiekuńczych na terenie m.st. Warszawy mającej na celu „inicjowanie, uzgadnianie, rozwijanie i pogłębianie opieki społecznej we wszystkich jej formach”, we współpracy z władzami państwowymi i samorządowymi oraz instytucjami publiczno-prawnymi. 

Wybuch wojny i okupacja niemiecka wymusiły zakończenie działalności Towarzystwa – zostało ono formalnie rozwiązane wiosną 1941 roku, a jego zasoby (majątek trwały i płynny) oraz prowadzenie placówki wychowawczej Nasz Dom przejęła Rada Opiekuńcza Miejska w Warszawie.

Tekst: Marta Ciesielska

Bibliografia: 
Dokumentacja Naszego Domu, w: Myśl pedagogiczna Janusza Korczaka, wybór M. Falkowska, oprac. M. Falkowska, M. Kopczyńska-Ciesielska, Warszawa 1983.
J. Korczak, Nasz Dom. (Dom Wychowawczy Wydziału Opieki nad Dzieckiem przy Centralnej Komisji Związków Zawodowych). „Robotnik” 1919, nr 410, w: tenże, Dzieła: Pisma rozproszone. Listy (1913-1939), t. XIV, wol. 1, red. H. Kirchner, oprac. B. Wojnowska, Warszawa 2008.
[Sprawozdanie Towarzystwa „Nasz Dom” za okres 24 XI 1921 – 30 X 1923], w: tamże.
M. Falska, Nasz Dom – „zrozumieć, porozumieć się, poznać”, t. 1, oprac. M. Ciesielska, B. Puszkin, Warszawa 2007.
Nasz Dom 1919–1989. Kronika, listy, wspomnienia, fotografie, oprac. Z. Kowalska, Z. Bobrowski, T. Skudniewska, Warszawa 1989.