Braun, Sylwester ps. „Kris” (1909–1996) – fotograf powstańczej Warszawy

Sylwester Braun ps. „Kris” (1909–1996) – z wykształcenia geodeta, przed wojną pracownik Biura Planowania Miasta, autor zdjęć dokumentujących zniszczenia Warszawy we wrześniu 1939, podczas powstania warszawskiego fotoreporter Biura Informacji i Propagandy Armii Krajowej. Po wojnie, latem 1945, wyemigrował najpierw do Szwecji, a w 1958 roku przeniósł się do Stanów Zjednoczonych. 

Po kapitulacji miasta we wrześniu 1939 za odprawę zadysponowaną urzędnikom przez prezydenta Stefana Starzyńskiego kupił aparat fotograficzny marki Leica Standard i rozpoczął systematyczną dokumentację zniszczeń. Swoje prace, opatrzone pieczątką z napisem „Kris”, początkowo starał się kolportować w formie pocztówek na mieście. Z uwagi jednak na cenzurę niemiecką i okupacyjny zakaz fotografowania w miejscach publicznych skupił się następnie na fotografii teatralnej oraz portretowej. Praktykował w zakładzie fotograficznym Zygmunta Kopery, gdzie uzyskał dyplomy czeladniczy i mistrzowski. Prowadził później własny zakład pod nazwą „Atelier filmowe Sylwestra Brauna”.

Dzięki sławie fotografa Września ‘39 oraz znajomościom z pracy konspiracyjnej Braun w pierwszych dniach powstania dołączył do Referatu Fotograficznego Biura Informacji i Propagandy Armii Krajowej. Nie był szkolony na fotoreportera wojennego, zachował też pewną autonomię, jeśli chodzi o metody pracy. Wyposażony we własny, małoobrazkowy aparat fotograficzny Leica Standard, który zamiast na pasku nosił w kieszeni marynarki, ubrany jak cywil, poruszał się po terenie Śródmieścia, bliskiej Woli oraz Powiśla, gdzie mieszkał. W pracy fotoreportera towarzyszyła mu poznana w czasie okupacji Krystyna Żółkoś (w rzeczywistości ukrywająca się Berta Weissberger), która pełniła funkcję jego asystentki i razem z nim wykonywała fotografie.

Podczas jednej z najdalszych wypraw powstańczych Braun dotarł do Portu Czerniakowskiego, gdzie wykonał kilka ujęć. Przy komponowaniu kadrów dbał o należyty dobór tła i poszczególnych planów. Bardzo często, po dokonaniu nieznacznych korekt, powtarzał dane ujęcie. Do najbardziej znanych fotografii Brauna należy z pewnością seria przedstawiająca wybuch pocisku z moździerza 600 mm na gmachu budynku Towarzystwa Ubezpieczeń „Prudential” przy dawnym placu Napoleona. Powstańczych ujęć, które moglibyśmy określić mianem ikonicznych, w jego dorobku odnajdziemy jednak o wiele więcej. Przyjęty przez Brauna pseudonim „Kris” odnosił się do tradycyjnego malezyjskiego miecza – sztyletu o niezwykłej, magicznej mocy rażenia nieprzyjaciół. Dla reportera taką broń miał stanowić obraz fotograficzny.

Z okupacyjnego dorobku fotografa większość spaliła się w mieszkaniu przy ulicy Kopernika 28 podczas ataku Niemców na Powiśle na początku września 1944. Ocalały tylko negatywy ukryte przez Brauna i Weissberger w wekach w piwnicy domu przy ulicy Marszałkowskiej 53. Przed opuszczeniem miasta po kapitulacji powstania para wzięła fikcyjny ślub w kościele Zbawiciela. W lutym 1945 po ucieczce z transportu jenieckiego oboje wrócili przez Essen, Berlin, Wrocław do Katowic, a po przejściu frontu do Warszawy. W ruinach domu odkopali ukryte negatywy, aparat fotograficzny i kasetki. Wedle relacji Brauna wszystko ocalało, także negatywy, których nie zdążyli wywołać podczas powstania. Cześć tego materiału zginęła jednak podczas nielegalnej ucieczki do Szwecji w czerwcu 1946. W 1981 roku fotograf przekazał kolekcję liczącą 1538 oryginalnych negatywów z powstania warszawskiego Muzeum Warszawy (wówczas Muzeum Historycznemu m.st. Warszawy). Do dziś to jeden z najciekawszych dokumentów związanych z powstaniem warszawskim, stanowiący unikat na skalę światową autorski reportaż wojenny.

Na stałe Sylwester Braun wrócił do Polski w 1991 roku. Odznaczony został m.in. Krzyżem Komandorskim Orderu Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej (26 lipca 1994) za wybitne zasługi w walce o niepodległość Rzeczypospolitej Polskiej w działalności polonijnej i kombatanckiej. Zmarł w Warszawie w 1996 roku, spoczywa na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie.

Przeglądaj zbiór powstańczych fotografii autorstwa Sylwestra ps. „Krisa” Brauna.

Tekst: Piotr Głogowski

Bibliografia:
Sylwester Braun, Reportaże z powstania warszawskiego, Warszawa 1983.
Piotr Głogowski, Inżynier – fotograf – emigrant. Biografia Sylwestra Brauna [w:] Sylwester „Kris” Braun. Fotograf od powstania, Warszawa 2024, s. 10-37.
Elżbieta Kamińska, Sylwester Braun i Jan Ryś: album zbombardowanej, smutnej Warszawy…, 1939, w: Ruiny Warszawy, oprac. Łukasz Gorczyca, Michał Kaczyński, Warszawa 2016, s. 261–263.
Elżbieta Kamińska, Anna Topolska, Sylwester Braun „Kris” – fotoreporter Warszawy, „Kronika Warszawy” 1996, nr 101/102, s. 138–161.
Elżbieta Kamińska, Marek Kamiński, Powstanie warszawskie w fotografii Sylwestra „Kris” Brauna, Warszawa 2008.
Henryk Latoś, Z historii fotografii wojennej, Warszawa 1985.
Władysław Jewsiewicki, Powstanie warszawskie 1944 okiem polskiej kamery, Warszawa 1989.