Wiele popularnonaukowych publikacji poświęconych odbudowie Warszawy po zniszczeniach II wojny światowej wskazuje, że przy rekonstrukcji zabytkowych budowli stolicy posiłkowano się widokami malowanymi przez Bernarda Bellotta zw. Canalettem. Warto jednak pamiętać, że znacznie bardziej pomocne były przedstawienia warszawskiej architektury – a wśród nich rzuty, przekroje, liczne widoki elewacji budynków – utrwalone na litografiach przez bawarskiego architekta Leonadra Schmidtnera.
Leonard Schmidtner urodził się w 1800 roku w Weilheim w Górnej Bawarii jako syn mistrza murarskiego. Studiował architekturę w monachijskiej Akademii Sztuk Pięknych, którą ukończył w 1822 roku. Jeszcze jako nastolatek pomagał swojemu przyszłemu profesorowi Karlowi von Fischerowi w projektowaniu Teatru Narodowego w Monachium. Budowniczymi byli również jego dwaj starsi bracia – Sebastian i Józef Benedykt (1792–1844). Zaraz po studiach Schmidtner przyjechał do Warszawy, być może licząc na znalezienie zatrudnienia w modernizującym się mieście. Wybór stolicy Królestwa Polskiego, w której spędził dwa lata (1823–1824), nie był przypadkowy – kilkanaście lat wcześniej osiadł tu na stałe jego brat Józef Benedykt, który pracując dla rodziny Zamojskich, dorobił się własnej kamienicy przy placu Żelaznej Bramy. Podczas pobytu w Warszawie Schmidtner wykonał serię rysunków kilkudziesięciu najbardziej znaczących miejscowych budowli. Prace te opublikował następnie w technice litografii w trzech zeszytach pod wspólnym tytułem: Zbiór celnieyszych Gmachów Miasta Stołecznego Warszawy, częścią z natury zdjętych, a częścią podług istniejących planów rysowany i litografowany przez Leonarda Schmidtnera Akademika Budownictwa w Monachium. Publikację wydał w Warszawie w zakładzie litograficznym Daniela Knusmanna w 1823 (zeszyt I i II) i 1824 roku (zeszyt III). W roku 1825 odbył podróż do Rosji. W drodze powrotnej ponownie zatrzymał się w Warszawie, aby wziąć udział w ogłoszonym przez prezydenta miasta Karola Woydę konkursie na budowę Teatru Narodowego. Zwyciężył jednak konkurencyjny projekt Antonia Corazziego, wówczas głównego budowniczego Królestwa Polskiego. Przed wyjazdem młody architekt sporządził jeszcze i wydał plan Warszawy, ozdobiony widokami stołecznych budowli (1825).
Read moreWiele popularnonaukowych publikacji poświęconych odbudowie Warszawy po zniszczeniach II wojny światowej wskazuje, że przy rekonstrukcji zabytkowych budowli stolicy posiłkowano się widokami malowanymi przez Bernarda Bellotta zw. Canalettem. Warto jednak pamiętać, że znacznie bardziej pomocne były przedstawienia warszawskiej architektury – a wśród nich rzuty, przekroje, liczne widoki elewacji budynków – utrwalone na litografiach przez bawarskiego architekta Leonadra Schmidtnera.
Leonard Schmidtner urodził się w 1800 roku w Weilheim w Górnej Bawarii jako syn mistrza murarskiego. Studiował architekturę w monachijskiej Akademii Sztuk Pięknych, którą ukończył w 1822 roku. Jeszcze jako nastolatek pomagał swojemu przyszłemu profesorowi Karlowi von Fischerowi w projektowaniu Teatru Narodowego w Monachium. Budowniczymi byli również jego dwaj starsi bracia – Sebastian i Józef Benedykt (1792–1844). Zaraz po studiach Schmidtner przyjechał do Warszawy, być może licząc na znalezienie zatrudnienia w modernizującym się mieście. Wybór stolicy Królestwa Polskiego, w której spędził dwa lata (1823–1824), nie był przypadkowy – kilkanaście lat wcześniej osiadł tu na stałe jego brat Józef Benedykt, który pracując dla rodziny Zamojskich, dorobił się własnej kamienicy przy placu Żelaznej Bramy. Podczas pobytu w Warszawie Schmidtner wykonał serię rysunków kilkudziesięciu najbardziej znaczących miejscowych budowli. Prace te opublikował następnie w technice litografii w trzech zeszytach pod wspólnym tytułem: Zbiór celnieyszych Gmachów Miasta Stołecznego Warszawy, częścią z natury zdjętych, a częścią podług istniejących planów rysowany i litografowany przez Leonarda Schmidtnera Akademika Budownictwa w Monachium. Publikację wydał w Warszawie w zakładzie litograficznym Daniela Knusmanna w 1823 (zeszyt I i II) i 1824 roku (zeszyt III). W roku 1825 odbył podróż do Rosji. W drodze powrotnej ponownie zatrzymał się w Warszawie, aby wziąć udział w ogłoszonym przez prezydenta miasta Karola Woydę konkursie na budowę Teatru Narodowego. Zwyciężył jednak konkurencyjny projekt Antonia Corazziego, wówczas głównego budowniczego Królestwa Polskiego. Przed wyjazdem młody architekt sporządził jeszcze i wydał plan Warszawy, ozdobiony widokami stołecznych budowli (1825).
Po powrocie do Królestwa Bawarii Schmidtner znalazł zatrudnienie jako architekt, a następnie rządowy inspektor budowlany. Szybko doceniono jego talent, co przełożyło się na liczne zlecenia. Początkowo skłaniał się ku klasycyzmowi. W tym stylu zaprojektował m.in. zamek Burgfarrnbach w Fürth (1830–1834). W końcu lat 30. XIX wieku uległ wpływowi romantyzmu i historyzmu, przez co zwrócił się ku neogotykowi. Był jednym z pierwszych budowniczych na terenie Bawarii, którzy zaczęli wprowadzać formy neogotyckie (kościół św. Jodoka w Landshut). Wzniósł lub przebudował w tym stylu liczne kościoły, a siedzibę władz miejskich w Landshut przekształcił na wzór piętnastowiecznego ratusza we Frankfurcie nad Menem. Prowadził gruntowne studia nad architekturą gotycką, jednak nie udało mu się wydać planowanego podręcznika traktującego o tym stylu.
Chociaż Schmidtner nie wzniósł w Polsce żadnego budynku, to za sprawą Zbioru celnieyszych Gmachów Miasta Stołecznego Warszawy zajmuje ważne miejsce w historii architektury stolicy. Ta trzyczęściowa publikacja zawiera łącznie 80 plansz z wizerunkami ważniejszych warszawskich budowli. Są wśród nich siedziby polskich królów i arystokracji (Zamek Królewski, pałace: w Łazienkach, Saski, Namiestnikowski, Belweder), gmachy użyteczności publicznej (Ratusz, pałac Komisji Rządowej Przychodów i Skarbu, Mennica, Obserwatorium Astronomiczne, Arsenał, pawilony Uniwersytetu, koszary, rogatki) oraz ważniejsze kościoły (św. Krzyża, św. Aleksandra, ewangelicki). Prace te znacząco różnią się od przyjętej w tym czasie konwencji malowniczego widoku miejskiego. To pomiarowe inwentaryzacje – techniczne rozrysy elewacji frontowych i bocznych, przekroje poziome i pionowe wybranych przez autora barokowych i klasycystycznych budynków. Schmidtner przedstawił nie tylko ich współczesny stan oparty na autopsji, lecz także zaprezentował znane mu z planów, choć nie zawsze zrealizowane, projekty przebudowy. Uwzględnił na przykład planowaną klasycystyczną przebudowę Zamku Królewskiego, czy też niezrealizowaną neogotycką dzwonnicę przy kościele dominikanów na Starym Mieście. Prace kreślone ręką zawodowego architekta cechuje racjonalność rysunków technicznych, co nie oznacza, że są pozbawione walorów estetycznych. Szczególną urodą odznacza się wersja ręcznie kolorowana akwarelą z subtelnie nałożonymi zieleniami, ugrami, brązami i różem.
W przedmowie do trzeciego zeszytu autor tak wyjaśniał powody wydania publikacji: „[…] a że gmachy warszawskie wzniesione za czasów Augusta II i III, za Stanisława Augusta Poniatowskiego, a mianowicie współczesne za panowania Nayjaśnieyszego Aleksandra I Cesarza Wszech Rossyi i Królestwa Polskiego, […] na szczególną zasługuią uwagę, a rycin tychże gmachów także nie było, więc i te w czasie mego pobytu w Warszawie postanowiłem na widok publiczny wydać”. Pomysł spotkał się z pochwałą warszawskiej prasy, która podkreślała niedostatek publikacji prezentujących krajową architekturę. „Gazeta Korrespondenta Krajowego i Zagranicznego” z dnia 22 lipca 1823 roku pisała: „Od dawnego czasu dawał się czuć w kraju naszym brak podobnego zbioru. Widzimy wszystkie prawie zagraniczne okolice i miasta oddane sztychem i zapełniające naymniejsze składy rycinne. […] Zaiął się ważną tą pracą P. Schmidter [!], która tem iest powabnieyszą, iż dokonaną została w czasie teraźnieyszym, kiedy stare, złym gustem i nieporządkiem odrażaiące budowle, przemienionemi zostały w gustowne i oko wabiące gmachy lub wystawione zupełnie nowe […]”. Do albumowego wydawnictwa autor dołączył w 1825 roku plan Warszawy (Plan de Varsovie avec les principeaux édifices de cette capitale), opracowany na podstawie planu wydanego w 1820 roku przez Kwatermistrzostwo Generalne Wojska Polskiego. W otoku planu umieścił 57 widoków fasad wyróżniających się budowli będących zminiaturyzowanymi kopiami wybranych plansz ze Zbioru celnieyszych Gmachów Miasta Stołecznego Warszawy. Po powrocie do kraju Schmidtner zdecydował się jeszcze dwukrotnie wydać zbiór widoków warszawskich budowli pod niemieckim tytułem Sammlung der Vorzüglichen Gebäude in Warschau, aufgenommen, gezeichnet und litographiert (1825 i 1837).
Leonarda Schmidtnera nie należy mylić z jego bratankiem Leonardem Alfonsem Schmidtnerem (1825 – ok. 1872), architektem działającym w Stanach Zjednoczonych, synem wspomnianego wyżej Józefa Benedykta.
Tekst: Jacek Bochiński
Bibliografia:
T. Grygiel, Leonard Schmidtner – postać niesłusznie zapomniana, w: „Uniwersytet Warszawski. Pismo uczelni”, październik 2010, nr 5 (49), s. 40–41.
I. Tessaro-Kosimowa, Historia litografii warszawskiej, Warszawa 1973.
I. Tessaro-Kosimowa, Warszawa w starych albumach, Warszawa 1978.
Back
