Keilowa, Julia (1902-1942 lub 1943) - projektantka metaloplastyki

Julia Keilowa (1902 – 1942 lub 1943) to rzeźbiarka i projektantka metaloplastyki, która tworzyła przedmioty unikatowe, a także wzory dla warszawskich fabryk platerniczych. Zaprojektowane przez nią zastawy stołowe, akcesoria biurkowe czy nagrody sportowe należą do kanonu polskiego wzornictwa.

Julia Ringel urodziła się w 1902 roku w galicyjskim Stryju. Była córką przedsiębiorcy naftowego Feiwela Ringla i jego żony Chany. Jej starsza siostra Celina była chemiczką związaną z Uniwersytetem Jana Kazimierza we Lwowie. Julia uczyła się gimnazjach we Lwowie i w Wiedniu, a po maturze – we lwowskiej Szkole Przemysłowej, gdzie zdobywała umiejętności w zakresie rzeźby figuralnej, rzeźby w kamieniu i snycerstwa. Przerwała naukę w 1922 roku, gdy wyszła za mąż za prawnika Ignacego Keila (1896–1956). Małżeństwo przeniosło się do Huty Królewskiej (czyli dzisiejszego Chorzowa). W roku 1923 urodził się ich syn Marceli (1923–1993) i rodzina wróciła do Lwowa, a rok potem, po przeprowadzce do Warszawy, oboje małżonkowie wkroczyli na nowe tory w życiu zawodowym. Ignacy Keil związał się m.in. ze znanym warszawskim wydawnictwem F. Hoesick, a Julia Keilowa jesienią 1925 roku rozpoczęła studia w Państwowej Szkole Sztuk Pięknych. Wybrała pracownię rzeźby, którą kierował Tadeusz Breyer. Zainteresowanie Keilowej metaloplastyką niewątpliwie wynikało ze specyficznego programu nauczania w PSSP, widać tu przede wszystkim wpływ zajęć prowadzonych przez charyzmatycznego profesora Karola Stryjeńskiego. Keilowa już jako studentka dostała nagrodę za prace metaloplastyczne. Od 1933 roku we własnej pracowni wykonywała przedmioty unikatowe i jednocześnie opracowywała wzory dla przemysłu – stworzyła w sumie około 400 modeli. Współpracowała z renomowanymi warszawskim fabrykami platerniczymi, czyli firmami: Fraget, Bracia Henneberg oraz Norblin. Prototypami modeli fabrycznych prawie zawsze są przedmioty kute przez Keilową w jej pracowni. Warto zwrócić uwagę, że typy naczyń czy akcesoriów, których projektowania podejmowała się artystka, były od lat obecne w ofertach fabryk, ale wiele jest takich, których funkcja była związana z modnym ówcześnie stylem życia, np. popularnością sportu czy modą na koktajle.

Julia Keilowa systematycznie prezentowała swoje prace na wystawach. W roku 1924 wystawiła rzeźby w Żydowskim Towarzystwie Krzewienia Sztuk Pięknych. Potem prezentowała rzeźby i projekty metaloplastyczne na wystawach studenckich w PSSP, a niebawem także w dwóch najważniejszych warszawskich instytucjach wystawienniczych: w Zachęcie i w Instytucie Propagandy Sztuki. W roku 1938 w IPS-ie odbyła się jej wystawa indywidualna. Keilowa pokazała wówczas blisko 130 prac. Bazę wystawy stanowił zestaw unikatowych przedmiotów kutych, szeroki wybór wyrobów fabrycznych od Frageta i kilka przedmiotów z oferty firmy Bracia Henneberg. 

Prace Julii Keilowej funkcjonowały jako swoista wizytówka sztuki II Rzeczpospolitej. Eksponowano je w polskich pawilonach na wystawach światowych: w 1937 roku w Paryżu i w 1939 roku w Nowym Jorku. Ministerstwo Spraw Zagranicznych w poradniku dla dyplomatów rekomendowało je jako suweniry dla obcokrajowców, a puchary jej autorstwa wręczane były przez Ministerstwo Komunikacji jako trofea. 

Julia Keilowa dbała o podpisywanie swoich prac: znakowała rzeźby i przedmioty kute, a także konsekwentnie zabiegała o kojarzenie ze swoim nazwiskiem projektów dla przemysłu. Jej twórczość była na bieżąco dokumentowana w pracowni Benedykta Jerzego Dorysa. Jego fotografie powszechnie funkcjonowały w publikacjach dotyczących działalności Keilowej: w pismach popularnych i fachowych, w katalogach wystaw. Ta dokumentacja jest dzisiaj bezcennym źródłem wiedzy, bo zawiera wizerunki prac, których realizacje nie przetrwały; to również istotny przyczynek do atrybucji prac Keilowej.

Rodzina Keilów kilkakrotnie zmieniała adres w Warszawie. Początkowo mieszkali w Śródmieściu przy Szpitalnej 3/5, potem przenieśli się na Powiśle: na Radną 17 i Leszczyńską 8. W roku 1938 zamieszkali przy Szczuczyńskiej 10 na Saskiej Kępie. Świetnie rozwijająca się kariera projektantki została przerwana przez hitlerowską okupację. Od jesieni 1939 roku Julia Keilowa i jej bliscy, jako osoby pochodzenia żydowskiego, byli zmuszeni do ukrywania się i troski o anonimowość. Projektantka zginęła w 1942 (lub w 1943) roku w niewyjaśnionych okolicznościach. 

Dzisiaj twórczość Julii Keilowej postrzegana jest jako wyrazisty przykład syntezy talentu i osobowości artystki: kobiety nowoczesnej, otwartej na wyzwania, odważnej, inteligentnej. Jej prywatne i artystyczne doświadczenia jak w soczewce skupiają procesy zachodzące we współczesnych jej czasach, czyli emancypacji kobiet: studiujących, pracujących zawodowo, łączących to z życiem rodzinnym; nobilitacji statusu projektanta – twórcy sztuki równorzędnej wobec rzeźby czy malarstwa, a także demokratyzacji sztuki użytkowej, wkraczającej do oferty przemysłu. 

Tekst: Agnieszka Dąbrowska

Bibliografia: 
Archiwum Państwowe m.st. Warszawy, zespół 72, sygn. 9/1518 V Zg 1691/50.
Archiwum Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie, teczka Akt Studenckich nr 453.
Czy wiesz kto to jest? Uzupełnienia i sprostowania, red. S. Łoza, Warszawa 1939, s. 136.
J. Hübner-Wojciechowska, Art Déco. Przewodnik dla kolekcjonerów, Warszawa 2007, s. 81–84. 
Julia Keilowa, Projektantka art déco, red. A. Dąbrowska, M. Siwińska, Warszawa 2024.
A. Kasprzak, Julia Keilowa. Dekoracyjny modernizm, w: Rzeczy niepospolite. Polscy projektanci XX wieku., red. Cz. Frejlich, Kraków 2013, s. 138–145.
O. Mielnikiewicz, Keilowa Julia, w: [hasło] Keilowa Julia, Wirtualny Sztetl [dostęp 27.04.2023].
N. Samotyhowa, Wskrzeszone rękodzieło. Metaloplastyka Julji Keilowej, „Arkady” 1936, nr 1, s. 50–51.
S. Podhorska-Okołów, Pierwsza jaskółka, „Bluszcz” 1938, nr 71, s. 15–16.
Wywiad z Małgorzatą Czyńską, biografką projektantki. [Korespondencja mailowa w archiwum autorki]. 
Wywiad z Małgorzatą Windorbską, wnuczką projektantki. [Korespondencja mailowa w archiwum autorki].