Urszula Głowacka (1921-2021) – warszawianka, harcerka Szarych Szeregów, maturzystka rocznik 1939, aktywna uczestniczka działalności konspiracyjnej ZWZ (ps. Urka), więziona w obozie koncentracyjnym KL Auschwitz. Osoba zaradna, o silnym usposobieniu, zdolna do poświęceń. W latach 1940–1942 przechowywała w swoim mieszkaniu koleżankę Żydówkę Jadwigę Kon, za co 26 grudnia 1995 roku otrzymała tytuł „Sprawiedliwy wśród Narodów Świata” przyznany przez Instytut Jad Waszem w Jerozolimie. Jej postać została sportretowana w Kamieniach na szaniec Aleksandra Kamińskiego.
Urodziła się 15 czerwca 1921 roku w Warszawie jako córka Feliksa – funkcjonariusza Policji Państwowej oraz Leokadii – modystki. Uczęszczała do Gimnazjum i Liceum im. Królowej Jadwigi przy ulicy Wiejskiej w Warszawie. Od 1934 roku była harcerką 14. Warszawskiej Żeńskiej Drużyny Harcerek „Błękitnej” prowadzonej na terenie szkoły przez drużynową Hannę Zawadzką. Przeszła przeszkolenie, zdobywała sprawności i pełniła funkcję przybocznej. W maju 1939 roku zdała maturę.
Podczas obrony Warszawy we wrześniu 1939 roku zaangażowała się w pomoc i opiekę nad uchodźcami ulokowanymi w gmachu szkoły. W ramach Pogotowia Harcerek pomagała w punkcie sanitarnym oraz schronisku.
W okresie okupacji działała w konspiracyjnej 14. WŻDH „Błękitnej”, a także w Hufcu Mokotów Szarych Szeregów. To wówczas przyjęła pseudonim „Urka”. Od wiosny 1941 roku była członkinią Obwodu Mokotów Górny Okręgu Południe Organizacji Małego Sabotażu „Wawer”. W wyjątkowych okolicznościach przypadło jej mieszkanie rodzinne w oficynie przy ulicy Wilczej 54. Zdecydowała się je przekazać jako jeden z kilku lokali konspiracyjnych do wykorzystania przez Komendanta Głównego „Wawra” Aleksandra Kamińskiego „Dąbrowskiego”, „Faktora”, redaktora naczelnego „Biuletynu Informacyjnego”, szefa Biura Informacji i Propagandy Okręgu Warszawskiego ZWZ-AK. Pełniła funkcję „piątkowej” (podlegały jej cztery członkinie „piątki” – najmniejszej komórki organizacyjnej) w Obwodzie Mokotów Górny w Okręgu Południe Organizacji Małego Sabotażu „Wawer” i jednocześnie w Hufcu Mokotów Górny Okręgu Południe Chorągwi Warszawskiej „Ula Wisła” Szarych Szeregów. Do tej „piątki” należały: Danuta Bytnar „Duśka”, harcerka 14. WŻDH „Białej”, siostra Jana Bytnara „Rudego”, członka komendy Hufca Mokotów Górny Szarych Szeregów oraz Jadwiga Mizerska „Jada”, również harcerka z tej samej drużyny.
Read moreUrszula Głowacka (1921-2021) – warszawianka, harcerka Szarych Szeregów, maturzystka rocznik 1939, aktywna uczestniczka działalności konspiracyjnej ZWZ (ps. Urka), więziona w obozie koncentracyjnym KL Auschwitz. Osoba zaradna, o silnym usposobieniu, zdolna do poświęceń. W latach 1940–1942 przechowywała w swoim mieszkaniu koleżankę Żydówkę Jadwigę Kon, za co 26 grudnia 1995 roku otrzymała tytuł „Sprawiedliwy wśród Narodów Świata” przyznany przez Instytut Jad Waszem w Jerozolimie. Jej postać została sportretowana w Kamieniach na szaniec Aleksandra Kamińskiego.
Urodziła się 15 czerwca 1921 roku w Warszawie jako córka Feliksa – funkcjonariusza Policji Państwowej oraz Leokadii – modystki. Uczęszczała do Gimnazjum i Liceum im. Królowej Jadwigi przy ulicy Wiejskiej w Warszawie. Od 1934 roku była harcerką 14. Warszawskiej Żeńskiej Drużyny Harcerek „Błękitnej” prowadzonej na terenie szkoły przez drużynową Hannę Zawadzką. Przeszła przeszkolenie, zdobywała sprawności i pełniła funkcję przybocznej. W maju 1939 roku zdała maturę.
Podczas obrony Warszawy we wrześniu 1939 roku zaangażowała się w pomoc i opiekę nad uchodźcami ulokowanymi w gmachu szkoły. W ramach Pogotowia Harcerek pomagała w punkcie sanitarnym oraz schronisku.
W okresie okupacji działała w konspiracyjnej 14. WŻDH „Błękitnej”, a także w Hufcu Mokotów Szarych Szeregów. To wówczas przyjęła pseudonim „Urka”. Od wiosny 1941 roku była członkinią Obwodu Mokotów Górny Okręgu Południe Organizacji Małego Sabotażu „Wawer”. W wyjątkowych okolicznościach przypadło jej mieszkanie rodzinne w oficynie przy ulicy Wilczej 54. Zdecydowała się je przekazać jako jeden z kilku lokali konspiracyjnych do wykorzystania przez Komendanta Głównego „Wawra” Aleksandra Kamińskiego „Dąbrowskiego”, „Faktora”, redaktora naczelnego „Biuletynu Informacyjnego”, szefa Biura Informacji i Propagandy Okręgu Warszawskiego ZWZ-AK. Pełniła funkcję „piątkowej” (podlegały jej cztery członkinie „piątki” – najmniejszej komórki organizacyjnej) w Obwodzie Mokotów Górny w Okręgu Południe Organizacji Małego Sabotażu „Wawer” i jednocześnie w Hufcu Mokotów Górny Okręgu Południe Chorągwi Warszawskiej „Ula Wisła” Szarych Szeregów. Do tej „piątki” należały: Danuta Bytnar „Duśka”, harcerka 14. WŻDH „Białej”, siostra Jana Bytnara „Rudego”, członka komendy Hufca Mokotów Górny Szarych Szeregów oraz Jadwiga Mizerska „Jada”, również harcerka z tej samej drużyny.
Urszula Głowacka od 15 listopada 1940 roku do początku 1942 roku przechowywała w swoim mieszkaniu Jadwigę Kon, szkolną koleżankę, harcerkę, Żydówkę wyprowadzoną z warszawskiego getta. Jadwiga Kon posługiwała się fałszywymi dokumentami na nazwisko Krystyna Kowalska, które umożliwiały jej pobyt po tzw. stronie aryjskiej w Warszawie. Na początku 1942 roku została ona wykryta przez sąsiadów Głowackiej. Jej dalszy pobyt w mieszkaniu mógł zagrozić jej bezpieczeństwu i narazić właścicielkę mieszkania na aresztowanie przez policję niemiecką. Jadwiga Kon została bezpiecznie przewieziona do majątku Kawęczyn koło Radzynia. Otrzymała tam posadę prywatnej nauczycielki i przetrwała wojnę. Głowacka 26 grudnia 1995 roku otrzymała tytuł „Sprawiedliwy wśród Narodów Świata” przyznany przez Instytut Yad Vashem w Jerozolimie. Uwieczniona została honorową tabliczką i drzewem zasadzonym w Parku Sprawiedliwych wśród Narodów Świata na Wzgórzu Pamięci w Jerozolimie.
„Urka” brała aktywny udział w akcjach małego sabotażu: malowaniu haseł na murach, oblewaniu kwasem żrącym Polek zadających się z Niemcami; podczas jednej z nich poparzyła się substancją, dlatego Komendant Główny „Wawra” Aleksander Kamiński „Dąbrowski” nadał jej honorowy pseudonim „Kwaskowska”. Ponadto razem z Tadeuszem Zawadzkim „Zośką”, komendantem Hufca Mokotów Górny Szarych Szeregów i Obwodu Mokotów Górny w „Wawrze”, uczestniczyła w gazowaniu kina „Ton” przy ulicy Puławskiej w Warszawie, w którym wyświetlano niemieckie filmy propagandowe, co jednocześnie finansowało wojsko niemieckie. Obydwoje konspiratorzy rozprowadzili cuchnący środek chemiczny z buteleczek podczas trwania seansu, wywołując panikę wśród widzów i przerywając projekcję filmu. Po wykonanej akcji w pobliżu kina napisali kredą na murze: „Wszystkie świnie siedzą w kinie”.
W mieszkaniu „Urki” komenda „Wawra” ustalała akcje, omawiała kolportaż „Biuletynu Informacyjnego”, a także kolportaż materiałów propagandowych w języku niemieckim w ramach akcji „N” na terenie Warszawy i powiatu warszawskiego, które miały pokazywać Niemcom istnienie opozycji antyhitlerowskiej skutecznie działającej w środowisku reichsdeutschów, stammdeutschów i volksdeutschów, poróżnić Wehrmacht z niemieckimi organami ścigania i złamać morale. Tu narodził się pomysł uruchomienia Referatu „N” Okręgu Warszawskiego ZWZ-AK pod kierunkiem Edmunda Grudzińskiego „Bruna”. Również w tym mieszkaniu prawdopodobnie funkcjonowała rozdzielnia czasopisma propagandowego „Die Wahrheit” („Prawda”). Na Wilczej 54 stemplowano także wykupione egzemplarze „Nowego Kuriera Warszawskiego” z dnia 27 czerwca 1942 roku pieczątką zawierającą życzenia imieninowe dla prezydenta RP Władysława Raczkiewicza i naczelnego wodza generała Władysława Sikorskiego przygotowaną przez podharcmistrza Stefana Mirowskiego „Bolka”, komendanta Okręgu Południe Szarych Szeregów i Okręgu Południe w „Wawrze”.
13 września 1942 roku Urszula Głowacka z Danutą Zdanowicz i Danutą Bytnar wzięła udział w ćwiczeniach terenowych pięciu drużyn Hufca Mokotów Górny Szarych Szeregów w Lasach Chojnowskich. Szkolenie polegało na biegu harcerskim z przeszkodami, nauce bronioznawstwa i terenoznawstwa. Trzy konspiratorki pełniły funkcję łączniczek. „Urka” dostarczyła na ćwiczenia przedwojenny sztandar 14. WŻDH „Białej”.
3 listopada 1942 roku w godzinach porannych gestapo przyjechało po Urszulę Głowacką. Było na tropie Aleksandra Kamińskiego oraz jego sekretarki Marii Straszewskiej „Anny”. Funkcjonariusze niemieckiej policji dotarli pod różne adresy lokali, które otrzymali w czasie śledztwa od katowanego podharcmistrza kaprala podchorążego Kazimierza Cetnarowicza „Lwowicza II”, „Krzywonosa”, instruktora Szarych Szeregów i komendanta Okręgu Praga w „Wawrze”. Na jego oczach gestapo maltretowało również małżonkę Halinę Cetnarowicz, komendantkę Hufca Ochota Szarych Szeregów Żeńskich. Kazimierz Cetnarowicz został rozstrzelany w zbiorowej egzekucji w Lasach Chojnowskich 12 lutego 1943 roku, a po wojnie został ekshumowany i przeniesiony na cmentarz w Palmirach w Puszczy Kampinoskiej. Jego żona przebywała w obozach koncentracyjnych na Majdanku (KL Lublin) i w KL Auschwitz. Wojnę przeżyła. Ostatecznie policji niemieckiej nie udało się pochwycić Kamińskiego i Straszewskiej.
Do mieszkania Głowackiej, w którym również była jej matka, wtargnęło trzech gestapowców. Przeprowadzili drobiazgową rewizję i założyli „kocioł”. Znaleźli prasę konspiracyjną i kilka sztuk broszury Aleksandra Kamińskiego Wielka gra, pomimo wycofania jej z obiegu w czerwcu 1942 roku przez Komendę Główną AK. Funkcjonariuszom policji niemieckiej nie udało się dotrzeć do autora ani rozszyfrować tej książki. Do „kotła” w ciągu dnia do godzin wieczornych wpadali: Jerzy Masiukiewicz „Mały”, harcerz Hufca Mokotów Górny Szarych Szeregów, członek „Wawra”; Czesław Michalski „Jankowski”, zastępca Aleksandra Kamińskiego, komendant Okręgu Centrum „Wawra”; łączniczki: Aniela Gutt, Maria Gutt, Anna Jachnina „Hanna”, Ewa Dworakowska „Teresa”, Jadwiga Dembowska „Jadwiga”, Halina Gasparska „Hala”, Maria Wiszowata i Janina Wrońska. Wszystkie wymienione osoby znalazły się na Pawiaku i zostały wywiezione do KL Auschwitz. Z grupy osób tej w obozie zmarły na tyfus: Janina Wrońska w 1943 roku, Maria Gutt 15 stycznia 1943 roku i Halina Gasparska w styczniu 1943 roku. Jerzy Masiukiewicz zginął 3 maja 1945 roku na niemieckim statku „Cap Arcona” w pobliżu Lubeki. Wojnę przeżyli: Czesław Michalski, Aniela Gutt, Anna Jachnina, Ewa Dworakowska i Maria Wiszowata.
Urszula Głowacka przeszła przez Pawiak. W czasie kilku śledztw przeprowadzonych przez funkcjonariuszy gestapo w alei Szucha była bita i maltretowana. Trzymała się dzielnie i nikogo nie wydała.
26 listopada 1942 roku została skierowana do transportu do obozu koncentracyjnego KL Auschwitz, do którego przyjechała dzień później. Zarejestrowano ją pod numerem 25985. Numer ten został wytatuowany później na jej ręce. W 1943 roku otrzymała pasiak. Pracowała ponad siły, przeżywała głód, złe warunki obozowe i nieludzki stosunek niemieckich oprawców. Mimo tego pomagała innym współwięźniarkom. Przeżyła śmierć swojej matki Leokadii w obozie.
W styczniu 1945 roku została skierowana do transportu pieszego w głąb Rzeszy. 18 stycznia 1945 roku uciekła z dwiema więźniarkami. Ukrywała się w Goczałkowicach do momentu zajęcia miasta przez Armię Czerwoną.
Od marca 1945 roku do kwietnia 1946 roku Urszula Głowacka pracowała w Wydziale Opieki Społecznej Urzędu Wojewódzkiego w Kielcach i zaangażowała się w pracę społeczną w Związku Byłych Więźniów Hitlerowskich Obozów Koncentracyjnych. W 1946 roku wyszła za mąż za Zdzisława Plenkiewicza, oficera Wojska Polskiego, jeńca wojennego, który zajmował się administracją na Ziemiach Odzyskanych. Jesienią 1946 roku zamieszkała we Wrocławiu i działała społecznie, m.in. w Oddziale Wrocławskim Związku Byłych Więźniów Hitlerowskich Obozów Koncentracyjnych, w Związku Inwalidów Wojennych RP i we wrocławskim Kole Powstańców Warszawskich. Po zorganizowaniu 1 stycznia 1987 roku Terenowego Kręgu Seniorów Związku Harcerstwa Polskiego druhna Urszula Głowacka pracowała przy dokumentowaniu sylwetek instruktorek i instruktorów ZHP oraz prowadziła ich kartotekę. Chętnie współpracowała z młodzieżą szkolną i harcerską. Za swoją działalność była odznaczona między innymi Krzyżem Oświęcimskim, Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Krzyżem Armii Krajowej i Krzyżem za Zasługi dla ZHP Rozetą i Mieczami.
Urszula Głowacka zmarła 24 stycznia 2021 roku we Wrocławiu.
Tekst: Julian Borkowski
Bibliografia:
J. Borkowski, Działalność Urszuli Głowackiej „Urki” w Szarych Szeregach i w Organizacji Małego Sabotażu „Wawer”, więźniarki Pawiaka i KL Auschwitz, „Materiały Historyczne Stowarzyszenia Szarych Szeregów”, Warszawa 2018, nr 106, s. 55–67.
J. Borkowski, Działania propagandowe akcji „N” w Okręgu Warszawskim ZWZ-AK (zima 1941–czerwiec 1944). Nowe ustalenia, „Almanach Warszawy”, Warszawa 2021, t. 14, s. 1–30.
Bohaterowie „Kamieni na szaniec” w świetle dokumentów, wstęp, opracowanie i wybór tekstów T. Strzembosz, Warszawa 1996.
S. Maliszewski, „Emma” wywiad rzeka z Marią Straszewską, Warszawa 2011.
C. Michalski, Wojna warszawsko-niemiecka, wyd. 2, Warszawa 1974
Z. Śliwicki, Meldunek z Pawiaka, Warszawa 1974.
L. Wanat, Apel więźniów Pawiaka, Warszawa 1969.
A. Zawadzka, J. Rossman, Tadeusz Zawadzki „Zośka”, Warszawa 1991.
Back
