Spółdzielnia Pracy Rękodzieła Artystycznego Moda i Styl

Spółdzielnia Pracy Rękodzieła Artystycznego Moda i Styl powstała w 1954 roku. Do roku 1974 działała pod nazwą Moda Damska. Wytwarzała stroje regionalne, między innymi dla słynnych zespołów pieśni i tańca „Mazowsze” i „Śląsk”, ale także odzież damską. W latach 70. XX wieku dużą popularność zyskały ubiory przygotowywane we współpracy z projektantkami mody: inspirowane folklorem, lecz zgodne z aktualnymi trendami. Propozycje zostały docenione zwłaszcza przez młode kobiety, które upodobały sobie hipisowski styl etno.

Spółdzielnia Pracy Rękodzieła Artystycznego Moda i Styl (do 1974 roku działająca pod nazwą Moda Damska) powstała w 1954 roku, po złączeniu siedmiu zakładów Cepelii, czyli Związku Spółdzielni Przemysłu Ludowego i Artystycznego. Pierwsze lata działania Mody Damskiej to okres kryzysu i nieustannych zmian zarządu. Zła passa skończyła się dopiero w 1959 roku, kiedy stanowisko prezeski zajęła Jadwiga Zglinicka. Spółdzielnia, zatrudniająca wówczas ponad sto osób, produkowała stroje regionalne (między innymi dla popularnych zespołów pieśni i tańca „Mazowsze” i „Śląsk” oraz Zespołu Artystycznego Wojska Polskiego) oraz odzież damską. Oferowała też usługi dziewiarskie i krawieckie. Miała kilka sklepów firmowych w Warszawie. Najstarsze ulokowane były przy ulicach Nowy Świat 21 i Marszałkowskiej 45/49. W latach 60. i 70. zaczęły działać kolejne sklepy i punkty usługowe: na nowych osiedlach Za Żelazną Brama i Szosa Krakowska, przy ulicach Rutkowskiego 1/3 (czyli dzisiejszej Chmielnej), Nowym Świecie 29, Kruczej 47, Krochmalnej 2, przy placu MDM.

W roku 1960 spółdzielnia zatrudniła dodatkowo 30 hafciarek, etnografa i plastyczkę, a w latach 70. roku liczba pracowników przekroczyła 200 osób. Specjalnością Mody Damskiej stała się odzież damska inspirowana folklorem. W roku 1976 Jadwiga Zglinicka deklarowała: „Sposobów wykorzystywania twórczości ludowej w modzie jest kilka. Jeden z nich to swobodna interpretacja stroju ludowego. Dalej – adaptacja twórczości ludowej. Można korzystać tylko np. z kolorystyki, kompozycji układów barwnych, tkanin regionalnych czy haftów. […] Każdego roku wprowadzamy około 150 nowych modeli. Każdy z nich ma jeszcze swoje modyfikacje. Najczęściej wykorzystujemy jako wzorce ludowe stroje góralskie, krakowskie i łowickie. Ostatnio doszło też kilka rzeszowskich”.

Pierwsza taka kolekcja powstała w 1962 roku, w związku z zawodami FIS w Zakopanem, ale prawdziwą popularność inspirowanych folklorem ubiorów przyniosły lata 70. XX wieku, gdy rozkwitła hippisowska moda na styl etno. W Modzie i Stylu powstało wówczas wiele tego typu kolekcji, stanowiły one około połowę produkcji spółdzielni. Moda i Styl inicjowała coroczny konkurs „Adaptacja sztuki ludowej we współczesnej odzieży” i nawiązała współpracę z profesjonalnymi projektantkami mody. Były wśród nich: Stefania Jezierska, Wanda Jeżewska, Grażyna Hase, Wanda Kasperowicz, Heidi Metelska, Jadwiga Mogilnicka, Krystyna Trzcińska, Elżbieta Werthamer, Xymena Zaniewska. 

Spółdzielnia regularnie organizowała pokazy mody. Szczególnie popularne były rewie podczas Cepeliad, czyli corocznych festynów przygotowywanych przez Cepelię. 

Lata 90. XX wieku i okres transformacji ustrojowej przyniosły kryzys w działalności spółdzielni. Stopniowo ograniczała funkcjonowanie, a w 2013 roku została postawiona w stan likwidacji.

Tekst: Agnieszka Dąbrowska

Bibliografia:
Artyści plastycy z kręgu „Cepelii”. Wystawa Ogólnopolska, lipiec 1973, [katalog wystawy w Zachęcie], Warszawa 1973.
R. Gmurczyk, Organizacja cepeliowska w latach 1949–2014. Fakty i ludzie, Warszawa 2014, s. 180–184.
Grażyna Hase. Zawsze w modzie, red. A. Dąbrowska, Warszawa 2022
P. Korduba, Ludowość na sprzedaż, Kraków 2013. 
Moda i styl, „Rękodzieło artystyczne” 1976, s. 28–33.
Piękno użyteczne. Ćwierćwiecze Cepelii, red. J. Orynżyna, Warszawa 1975.
Sztuka i rękodzieło ludowe Cepelii, [wystawa w Muzeum Etnograficznym w Warszawie, styczeń 1981], Warszawa 1981.
A. Wiszniewska, Spółdzielnia Moda i Styl. Projekty i projektanci, w: Ciało, strój, biżuteria w kontekście przemian kulturowych, społecznych i politycznych drugiej połowy XX wieku, red. E. Letkiewicz, Lublin 2019, s. 177–181.