Fangor, Wojciech (1922–2015) – malarz, rysownik, plakacista

Wojciech Fangor uznawany jest za jednego z najważniejszych powojennych polskich artystów. Był malarzem, rysownikiem i plakacistą, tworzył w Polsce, Niemczech, Anglii i Stanach Zjednoczonych.

Urodził się w 1922 roku w Warszawie. Podczas II wojny światowej studiował prywatnie u Tadeusza Pruszkowskiego i Felicjana Szczęsnego Kowarskiego. Mieszkał wówczas w willi „Janówek” w Powsinie, gdzie w wieku 21 lat namalował inspirowany malarstwem iluzjonistycznym plafon na suficie salonu. Obecnie budynek znajduje się na terenie Ogrodu Botanicznego PAN i jest nazywany „Fangorówką”. Dyplom warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych otrzymał w 1946 roku. Jego pierwsze publicznie prezentowane w drugiej połowie lat 40. realizacje malarskie odnosiły się do języka kubizmu: charakteryzowała je dekonstrukcja w przedstawieniach postaci i syntetyczna stylizacja popularnych motywów malarskich, takich jak pejzaż czy portret.

Od 1949 roku Fangor malował obrazy socrealistyczne, które bardzo szybko zyskały uznanie krytyki i władzy. Postaci, Matka Koreanka czy Lenin w Poroninie zdobywały kolejne nagrody i wyróżnienia – do dziś są uznawane za najważniejsze obrazy polskiego socrealizmu.

W latach 1953–1961 pracował w warszawskiej ASP na stanowisku docenta. Stworzył wówczas wiele nagradzanych plakatów i rysunków (m.in. do „Życia Warszawy”), a w 1954 roku powstało jego największe powierzchniowo dzieło – Kucie kos, umieszczone w jednej z sal Muzeum Historycznego m.st. Warszawy. W trakcie pracy nad ekspozycją Fangor poznał architekta Stanisława Zamecznika – w 1958 roku ich współpraca zaowocowała stworzeniem pierwszej w Polsce instalacji przestrzennej (uznawanej także za pierwsze environnement), która nawiązywała do opracowanej przez artystów teorii „pozytywnej przestrzeni iluzyjnej”. Analiza współoddziaływania malarstwa i przestrzeni pojawiła się w twórczości Wojciecha Fangora już podczas wykonywania wielkoformatowych dekoracji na V Światowy Festiwal Młodzieży i Studentów w 1955 roku (wspólnie z Henrykiem Tomaszewskim), jednak to właśnie współpraca z Zamecznikiem zaowocowała kompleksową zmianą jego języka wyrazu. 

W końcu lat 50. Fangor zaczął malować formy geometryczne – abstrakcyjne struktury o zamglonych, miękkich krawędziach, które nawiązywały do estetyki rodzącego się wówczas op-artu. Prezentował je w galeriach Europy Zachodniej, a w 1961 roku wyemigrował z Bloku Wschodniego. Początkowo był stypendystą Institute for Contemporary Art w Waszyngtonie (1962), potem Ford Foundation w Berlinie Zachodnim (1964–1965). W latach 1965–1966 wykładał w Bath Academy of Art w Corsham, Wiltshire w Anglii. W 1966 roku na stałe zamieszkał w Stanach Zjednoczonych. Był dotąd jedynym polskim artystą, który miał indywidualną wystawę w Muzeum Guggenheima w Nowym Jorku (1970). Współpracował m.in. z Galerie Chalette, od 1966 do 1983 roku prowadził zajęcia na Farleigh Dickinson University w Madison, a w latach 1967–1968 na Graduate School of Design na Harvard University w Cambridge.

W tym czasie, oprócz geometryzujących, inspirowanych językiem op-artu obrazów fal i okręgów, realizował także scenografie teatralne oraz figuralne kompozycje odnoszące się do amerykańskiej kultury masowej i estetyki mediów. W latach 90. XX wieku, gdy mieszkał w Santa Fe w stanie Nowy Meksyk, zrealizował cykle „Poczet królów polskich”, „Wodzowie Indian” i „Krzesła”. W 1999 roku zdecydował się na powrót z emigracji – na stałe zamieszkał w Błędowie w okolicach Radomia, gdzie założył swoją pracownię.

Na progu nowego milenium Fangor rozpoczął cykl palimpsestów, w których reinterpretował stworzone w młodości prace. Od 2007 roku pracował nad identyfikacją wizualną II linii warszawskiego metra. To byłą jego ostatnia wielka realizacja w przestrzeni publicznej – artysta zmarł w 2015 roku. 

Tekst: Zofia Rojek

Bibliografia: 
Magdalena Dabrowski, Wojciech Fangor. Color and Space, Milano 2018.
Stefan Szydłowski, Fangor. Przestrzeń jako gra, Kraków 2012.
Wojciech Fangor. Palimpsest, katalog wystawy, Galeria aTak, Warszawa 2010.